Η συμβολή των Σκαλοχωρινών στους αγώνες για την εθνική απελευθέρωση κατά το 1940-44
Κωστόπουλος Τάκης
Εκτύπωση
Το χωριό Σκαλοχώρι στη σημερινή του τοποθεσία αρχίζει να δημιουργείται το δεύτερο μισό του 18ου αι. Από τη μετοίκηση οικισμών που βρίσκονταν γύρω από το σημερινό χωριό, στην αρχή των οικισμών Παλαιοχώρι, Αηβασίλη, Παλαιομονάστηρο κι αργότερα στις αρχές του 19ου αι. του Μπρατμίρ. Στο διάστημα αυτό των 150 περίπου χρόνων οι Σκαλοχωρινοί πήραν μέρος στους αγώνες του λαού για λευτεριά, ανεξαρτησία και δημοκρατία. Η μεγαλύτερη προσφορά πραγματοποιήθηκε στην περίοδο της τριπλής Γερμανο-Ιταλο-Βουλγαρικής κατοχής 1941-44, στον πόλεμο 1940-41 κατά των Ιταλών και Γερμανών και στον Μακεδονικό Αγώνα από το 1850 ώς το 1908. Κατατάσσω τις περιόδους αξιολογικά μ’ αυτή τη σειρά για να απαντήσω στο νεοεκδοθέν βιβλίο «Το Σκαλοχώρι» του εξαιρετικού εκπαιδευτικού, εξαδέλφου μου, Κωστόπουλου Αριστοτέλη, όπου υποστηρίζει ότι η συμμετοχή των Σκαλοχωρινών την περίοδο 1941-44 ήταν περιορισμένη.
     Μάχιμοι μακεδονομάχοι εθελοντές ήταν μόνο οι: Νικόλαος Βασιλείου ή Μπάρμπας (Κωστόπουλος) θείος μου, Στέργιος Παπαστεργιάδης (Τσαούσης), Νικόλας Χατζηγιάννης, Παύλος Μαρόπουλος (Αγγελιοφόρος), Δημήτριος Ζαχαριάδης, Σπύρος Βλάχος. Ενώ κατά την κρίσιμη φάση του Μακεδονικού Αγώνα την Επιτροπή αποτελούσαν οι: Παπά-Γούσιας (Γιώργος Βράκας) παπάς και δάσκαλος στο χωριό και πρόεδρος, Τριαντάφυλλος Βασιλείου (Ντάφης), Ανδρέας Παπαθανασίου, Αθανάσιος Κων/νου Κωστόπουλος, ο παππούς μου, Αθανάσιος Παυλίδης, Ζαχαρίας Δημητρίου, Δημήτριος Κοσμάς, Θωμάς Αθανασίου. Στο ίδιο βιβλίο ο Αρ. Κωστόπουλος αναφέρει ότι δολοφονήθηκαν από τους Βουλγάρους οι: Βασίλειος Μπάρμπας, Χρήστος Δαΐτσης, Γιάννης Γιτσόπουλος, Κυριάζος, Γιώργος Χατζόγλου (Χατζόπουλος), Γιάννης Τερζής (Τερζόπουλος) και το 1912 στη μάχη για την απελευθέρωση του Άργους Ορεστικού σκοτώθηκε ο Αντρέας Παπαθανασίου.
     Τον Οκτώβριο του 1940, όταν μας επιτέθηκαν οι Ιταλοί, πήραν μέρος όλοι όσοι κλήθηκαν στα όπλα. Ευτυχώς δεν είχαμε κανένα θύμα. Σύσσωμο το χωριό με επικεφαλής τον πρόεδρο Κωστόπουλο Κώστα και όλους τους μη επιστρατευθέντες έφυγαν για Πεντάλοφο, Επταχώρι και κουβαλούσαν πολεμοφόδια και τρόφιμα για τις ανάγκες του στρατού μέχρι που ο ελληνικός στρατός πέταξε τους Ιταλούς έξω από τη χώρα και απελευθέρωσε και τη μισή Αλβανία.
     Όταν στις 6 Απριλίου 1941 μας επιτέθηκαν οι Γερμανοί το αλβανικό μέτωπο κατέρρευσε. Στο χωριό εγκαταλείφθηκε πολύς οπλισμός, πυρομαχικά, τρόφιμα. Οι χωριανοί τότε μονιασμένοι μάζεψαν και έκρυψαν πολύ οπλισμό για κάθε περίπτωση που θα χρειαζόταν στο μέλλον.
     Ακολούθησε η τριπλή Κατοχή Γερμανο-Ιταλο-Βουλγαρική. Η περιοχή Καστοριάς, Βοΐου, Γρεβενών ήταν υπό ιταλική κατοχή και συγχρόνως δημιουργήθηκε το Βουλγαρικό Κομιτάτο υπό την καθοδήγηση του βούλγαρου αξιωματικού Κάλτσεφ. Πρέπει να σημειώσω εδώ ότι μόνον μία μειοψηφία των Σλαβόφωνων κατοίκων της περιοχής εντάχθηκαν στο κομιτάτο, οι περισσότεροι έμειναν ανένταχτοι ή κατατάχθηκαν στον ΕΛΑΣ.
     Το φθινόπωρο του 1941 οι Ιταλοκομιτατζήδες άρχισαν τις επιδρομές στα χωριά και πρώτα στο Σκαλοχώρι. Έκαναν πλιάτσικο, έδειραν τους κατοίκους και ανάγκασαν πολλούς να παραδώσουν όπλα, τουλάχιστον ένα ο καθένας. Τον Σεπτέμβρη δημιουργήθηκε το ΕΑΜ με πρωτοβουλία του ΚΚΕ και στις αρχές του 1942 τα πρώτα τμήματα του ΕΛΑΣ.
     Όπως έγραψα και σε άλλο κεφάλαιο, εγώ συνδέθηκα και οργανώθηκα το Σεπτέμβριο του 1942 στο ΕΑΜ και ΕΑΜ Νέων σε μια σύσκεψη στο σπίτι του Βασίλη Δαΐτση ο γιος του οποίου Κώστας, δάσκαλος αργότερα, τον Αύγουστο του 1944 εκτελέστηκε μαζί με άλλους τέσσερις χωριανούς από τμήματα του ΕΛΑΣ εντελώς άδικα και εγκληματικά.
     Το Φλεβάρη του 1943 κηρύχθηκε η επανάσταση στην περιοχή Καστοριάς, Φλώρινας, Βοΐου, Γρεβενών. Οι Σκαλοχωρινοί σύσσωμοι οργάνωσαν την πρώτη εξόρμηση με επικεφαλής τον έφεδρο ανθ/γό Κ. Δαΐτση, και τους Κωπατσάρη Χρήστο, Γκαμπράνη Δημ., τον αντισυνταγματάρχη Κερατζόπουλο, τον έφεδρο λοχία Χατζόπουλο, το Βρατμήρα Αριστοτέλη. Έχοντας επίγνωση των σκοπών του ΕΛΑΣ και του ρόλου που έπρεπε να παίξει ως ένοπλο σώμα του ΕΑΜ ξεχύθηκαν στα γύρω χωριά, τα ξεσήκωσαν και έφτασαν μέχρι το Κωσταράζι, το Βογατσικό, Ασπροκκλησιά, Αμμουδάρα, Βοτάνι.
     Τότε όμως έγινε το σχίσμα και αδρανοποιήθηκαν οι πρωτοπόροι. Αυτό συνέβη μετά τα γνωστά γεγονότα στον Πεντάλοφο και τον Αυγερινό από τους βασιλόφρονες αξιωματικούς Σιδηρόπουλο Θεόδωρο, Πόρτη, και τα γεγονότα Μελανθίου-Νεστορίου με τους αντιδραστικούς Κιορτσεδάκη, Αγγελόπουλο κ.ά. οι οποίοι απαίτησαν να διαλυθεί το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και να παραδοθεί σ’ αυτούς η ηγεσία του αγώνα. Όλοι οι παραπάνω εκτελέστηκαν από τον ΕΛΑΣ με συνοπτικές διαδικασίες εντελώς αβάσιμα και εγκληματικά. Κι αυτά ως απάντηση στην προσπάθεια διαστρέβλωσης των γεγονότων στο βιβλίο «το Σκαλοχώρι».
     Η ανιχνευτική πρώτη επίθεση των Γερμανών που έγινε στις αρχές Αυγούστου 1943 από Άργος, Κρυονέρι, Σκραπάρι, Σκαλοχώρι χτυπήθηκε, αντιμετωπίστηκε στη Μοναχή Καστανιά από τμήματα του ΕΛΑΣ με τον Καπετάν Παγώνα. Και η δεύτερη επίθεση που έγινε από την ίδια κατεύθυνση στις 6-8-1943 αντιμετωπίστηκε από τις ίδιες αξιόμαχες δυνάμεις που όχι μόνο δεν υποχώρησαν, αλλά έδωσαν σκληρή μάχη, ευτυχώς με έναν μόνο νεκρό και μερικούς τραυματίες. Η δύναμη αυτή αποτελούνταν από τέσσερα καλά οργανωμένα συγκροτήματα του Βερμίου με αρχηγό τον καπετάν Κικίτσα και αρχηγούς των συγκροτημάτων τους καπετάν Κολοκοτρώνη, καπετάν Στάθη, καπετάν Μαύρο, καπετάν Παγώνα καθώς και δύναμη του εφεδρικού ΕΛΑΣ Σκαλοχωρίου με διοικητή τον Βρατμήρα Αριστοτέλη, μαχητές τον Κωστόπουλο Τάκη και Αριστοτέλη (αδελφός μου), Κωστόπουλο Σωκράτη, Κωστόπουλο Αθανάσιο, Τζανίδη Βασίλη, Σιδερίδη Βασίλη, Σιωμάδη Δημήτριο, Βρατμήρα Σωκράτη κ.ά. Υποχώρησαν στον Αηλιά και το βράδυ έκαναν επίθεση και κατέλαβαν το Νικοφρύδι, μπήκαν στο χωριό το οποίο ήταν τυλιγμένο στις φλόγες. Οι Γερμανοκομιτατζήδες είχαν σκοτώσει τον παπά του χωριού Παπαδημήτρη Γιωτόπουλο, το Διαμαντόπουλο Θανάση (Νασιόβα), 95 ετών, το Μάγκα Θεμιστοκλή, 20 ετών, τον Παπαστεργιάδη Νικόλαο, την Έλενα Νάστου, το Σωτ. Σιωμάδη, την Ελένη Παπαδάμου (Γκύραινα), το Γιώργο Τζανίδη. Η κηδεία τους καθώς και ενός μαχητή από την Πτολεμαΐδα έγινε την επομένη και τον επικήδειο εκφώνησε ο καπετάν Κολοκοτρώνης, φοιτητής και συγκροτηματάρχης.
     Τι έκαναν όμως αυτοί που τότε διαχώρισαν τη θέση τους;
     Ο λοχαγός Βράκας Βασίλειος έφυγε στην Αθήνα και συνεργάστηκε με τους δωσίλογους. Σκοτώθηκε στα Δεκεμβριανά. Ο Κερατζόπουλος Γεώργιος, μόνιμος αξ/κός που έφτασε αργότερα στο βαθμό του αντισυνταγματάρχη, έφυγε στη Θεσσαλονίκη και ιδιώτευσε. Ο μόνιμος υπαξ/κός Μαρόπουλος Θεολόγος έφυγε και κατατάχτηκε στα τμήματα του Ζέρβα και έκανε πολύ καλά, του άξιζε κάθε έπαινος. Οι υπόλοιποι δάσκαλοι κλείστηκαν στα σπίτια τους εκτός από το Δημ. Γκαμπράνη που εκλέχτηκε πρόεδρος του Λαϊκού Δικαστηρίου, που συνεδρίαζε στο χωριό και έλυνε τις διαφορές που προέκυπταν.
     Όλοι οι Νεολαίοι έγιναν μέλη της ΕΠΟΝ και βοήθησαν παντοιοτρόπως τους μαχητές του ΕΛΑΣ. Στον μάχιμο ΕΛΑΣ, μετά τον ξεσηκωμό, κατατάχθηκαν εθελοντικά οι: Τερζόπουλος Γιάννης, Χατζηγιάννης Στέργιος, Βρέτας Αθανάσιος, Τζανίδης Νικόλαος, Κωστόπουλος Αριστοτέλης (αδελφός μου), Κωστόπουλος Αθανάσιος του Στεφάνου, ανιψιός μου, Κωστόπουλος Σωκράτης του Στέργιου, Νόστου Θωμάς του Δημ., Παπαστεργιάδης Νίκος του Στεργίου, Χατζόπουλος Χρήστος (ταγμ. του ΕΛΑΣ), Βρατμήρας Σωκράτης, λοχαγός όλμων, Σιωμάδης Δημ. (αξιωμ. Σχολής ΕΛΑΣ), Σιδερίδης Βασίλειος, ανθ/γός της σχολής Γ.Α. του ΕΛΑΣ, Πλιατσκόπουλος Στέργιος του Δημ., Παπαθανασίου Νικόλαος του Ανδρέα, δ/τής λόχου του ΕΛΑΣ που μετά την απελευθέρωση πέρασε στις γραμμές του εθνικού στρατού ως διοικητής ΛΟΚ και έπεσε στη μάχη του Μάλι Μάδι το 1948 πολεμώντας ενάντια στο ΔΣΕ –ουδείς ψόγος–, Παπαδάφου-Χατζόπουλος Κων/νος, φοιτητής Γεωπονίας ΑΠΘ, Βεκιάρης Μιλτιάδης δ/τής πολιτοφυλακής, Σιωμάδης Σωτήρης στην υποδειγματική ομάδα του ΓΑ του ΕΛΑΣ και αργότερα στην πολιτοφυλακή.
     Έπεσαν μαχόμενοι ηρωικά στις μάχες με τους Γερμανούς (και δεν σκοτώθηκαν πέφτοντας από κανέναν βράχο, όπως αφήνει να εννοηθεί ο αγαπητός Άριστ. Κωστόπουλος) πολλοί συγχωριανοί. Οι πρώτοι νεκροί το 1943 στις μάχες της περιοχής Νεστορίου ήταν οι: Τερζόπουλος Γιάννης, Χατζηγιάννης Στέργιος, Βρέτας Αθανάσιος.
     Στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του 1944 έπεσαν μαχόμενοι στη Βάλια Κάλντα Γρεβενών οι: Κωστόπουλος Αθανάσιος του Σεφ., Κωστόπουλος Σωκράτης του Στεργ. Σε άγνωστη μάχη έπεσε ο Νάστου Θωμάς του Δημ. την ίδια περίοδο όταν γίνονταν οι μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών.
     Τότε έγιναν τα τραγικά γεγονότα που δίχασαν το χωριό μας με σοβαρές συνέπειες στο μέλλον. Τμήματα του ΕΛΑΣ που δρούσαν στην περιοχή Βιτσίου, όπου δεν γίνονταν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, πήραν εντολή να εμφανιστούν στα Καστανοχώρια για να εμψυχώσουν το λαό. Ήρθαν και στο Σκαλοχώρι και συνέλαβαν εντελώς αναίτια το Δαΐτση Κώστα και Παπαθανασίου Μιλτιάδη, δασκάλους και τον Τασόπουλο Αριστείδη με την παιδαριώδη κατηγορία ότι μίλησαν κατά του ΕΛΑΣ όταν είδαν το βιός τους να καίγεται. Συνέλαβαν ακόμη και τον Ζαχαριάδη Δημ. γιατί κάποιος είπε ότι του έκλεψε ρούχα που είχε κρυμμένα από τους Γερμανούς καθώς και το γαμπρό του, Βράκα Κώστα, γιατί διαμαρτυρήθηκε για την αυθαίρετη σύλληψη. Ας σημειωθεί εδώ ότι ο Ζαχαριάδης είχε δυο γιους, το Χρήστο, γεωπόνο μέσης εκπαίδευσης και τον Κορνήλιο, γεωπόνο Ανωτάτης Εκπαίδευσης, που υπηρετούσαν και οι δυο στις τάξεις του ΕΛΑΣ. Παρά το θλιβερό αυτό γεγονός έμειναν και οι δυο πιστοί στις δημοκρατικές ιδέες και στις αρχές του ΕΑΜ. Ο πρώτος μάλιστα πήρε μέρος και στον Εμφύλιο με το μέρος του ΔΣΕ. Συνέλαβαν και τον Τζανίδη Στέργιο, αλλά τον άφησαν αργότερα ελεύθερο, ίσως γιατί δεν είχαν στοιχεία ή γιατί είχε αδελφό Ελασίτη, το Νίκο, που σκοτώθηκε στη μάχη με τους Γερμανούς.

(από το βιβλίο: Τάκης Κωστόπουλος, Με τους αντάρτες στη Δυτική Μακεδονία: Αναμνήσεις από Κατοχή, Εμφύλιο, Τασκένδη, Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, Μαρτυρίες VII, Βιβλιόραμα-Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, 2006)