Καταρτζής Δημήτριος(14  Παραθέματα)
ΓΕΝΝΗΣΗ: Kωνσταντινούπολη; π. 1730
ΘΑΝΑΤΟΣ: Bουκουρέστι 1807
Εκτύπωση
1.  Μ’ όλον τούτο στα καινούργια πράγματα που ευρέθηκαν κι εφευρέθηκαν σήμερα στις επιστήμες και τέχνες, δε μας φτάνουν όσο πολλές λέξες και σφετερίσουμε γραμματικώς από τα ελληνικά· όθεν απαραιτήτως πρέπει προς ώρας να πολιτογραφήσουμ’ ομοίως πολλαίς άλλες από τα ευρωπαϊκά και ασιανά έθνη.

 «Γραμματική της ρωμαίκιας γλώσσας». Τα Ευρισκόμενα. Ερμής, 1999. 220-221.




2.  Είν’ [η συνείδηση του φιλόσοφου] ο αθλοθέτης του που τον στεφανώνει στα καλά έργα, κι ο δήμιος που τον βασανίζει στα φαύλα.

 «Εγκώμιο του φιλόσοφου, μακαρισμός του ορθόδοξου, ψόγος του άθεου, ταλάνισμα του δεισιδαίμων». Δοκίμια. Ερμής, 1974. 75-76.




3.  Ο δεισιδαίμων στη χριστιανοσύνη του [...] σα να είχε κάλπικη ζυγαριά, ζυγιάζει βαρύ εκείνο που ’ν’ αλαφρό, και βγάνει αλαφρό το βαρύ.

 «Eγκώμιο του φιλόσοφου, μακαρισμός του ορθόδοξου, ψόγος του άθεου, ταλάνισμα του δεισιδαίμων». Δοκίμια. Ερμής, 1974. 78.




4.  Ο καλός χριστιανός, με τη λαμπάδα της αλήθειας φωτίζει τους άλλους, και με την λάβρα της χριστιανικής αγάπης τούς υποθάλπει.

 «Eγκώμιο του φιλόσοφου, μακαρισμός του ορθόδοξου, ψόγος του άθεου, ταλάνισμα του δεισιδαίμων». Δοκίμια. Ερμής, 1974. 81.




5.  [Οι φαυλόβιοι και αμαθείς] που, στου θεού της ειρήνης το όνομα, έφεραν άνου-κάτου τον κόσμο του.


 «Eγκώμιο του φιλόσοφου, μακαρισμός του ορθόδοξου, ψόγος του άθεου, ταλάνισμα του δεισιδαίμων». Δοκίμια. Ερμής, 1974. 84.




6.  [Ο φρόνιμος σοφός πρέπει να δεχθεί το κατ’ αποκάλυψιν] Κι αν είν’ αληθιν’ αυτά, κερδαίνει το παν. Ειδέ και δεν είναι, δε χάνει τίποτες.

 «Eγκώμιο του φιλόσοφου, μακαρισμός του ορθόδοξου, ψόγος του άθεου, ταλάνισμα του δεισιδαίμων». Δοκίμια. Ερμής, 1974. 85.




7.  [Ο χριστιανός που δεν ασχολείται με τη φιλοσοφία] δεν αφήνει τόσο το περιγιάλι, και να βγαίνη πολλά πολλά στο γιαλό, γιατί βεβαιώνεται πως φτάνει και χωρίς αυτό στο λιμιώνα, και χωρίς κίνδυνο ποτές του να ναυαγήση.

 «Eγκώμιο του φιλόσοφου, μακαρισμός του ορθόδοξου, ψόγος του άθεου, ταλάνισμα του δεισιδαίμων». Δοκίμια. Ερμής, 1974. 89.




8.  [Kανείς] δεν έχ’ εξουσία να δώσει σε μια λέξη το πάθος οπού δεν έχ’ αυτή στο στόμα του λαού.

 Επιστολή προς τον Λάμπρο Φωτιάδη, 2 Ιουλίου 1789. Τα Ευρισκόμενα. Ερμής, 1999. 432.




9.  Πώς θα διαιρεθή η γραφτή [γλώσσα] απ’ την προφορά ’που ’ν’ ένα και το αυτό πράγμα κι εφευρομένο για το αυτό τέλος; [...] Κι εν ταυτώ πώς θα το ενεργούμε απαραπταίστως, και να μην τραυλίζομε στην γλώσσα και στην διάνοια;


 Επιστολή προς τον Λάμπρο Φωτιάδη, 2 Ιουλίου 1789. Τα Ευρισκόμενα. Ερμής, 1999. 433.




10.  Χαλνούμε πάντα τη ρωμαίκια οπού λαλούμε, κι είναι αχάλαστη, γιατ’ είν’ φυσική· μ’ όλον τούτο την καταφρονούμε.

 «Λόγος προτρεπτικός στο να κάμουμε δασκάλους στα ρωμαίκα, σε κάθ’ επιστήμ’ ή ελευθέρια τέχν’ ή αναγκαία ξενική γλώσσα». Τα Ευρισκόμενα. Ερμής, 1999. 205.




11.  Το να θαρρή κανείς πως μια γλώσσα, γιατί έχει γραμμένη γραμματική, δεν έχει κι απλώς, είν’ ενάντιο στον ορθό λόγο, καθώς και το να φρονή πως η ελληνική και ρωμαίκια είναι μια γλώσσα και όχι δύο.


 [Πρόλογος στη μετάφραση των Πολιτικών του Ρεάλ]. Τα Ευρισκόμενα. Ερμής, 1999. 318.




12.  Τέχνη να μην έχη υποβάθρα τη φύσι, καθώς κάμνουμ’ εμείς, δε βρίσκεται.


 [Πρόλογος στη μετάφραση των Πολιτικών του Ρεάλ]. Τα Ευρισκόμενα. Ερμής, 1999. 324.




13.  Κάθε συγγραφή που κάμουμε στα ελληνικά είν’ ένα είδος μετάφρασις που κάμουμ’ απ’ τα ρωμαίκα, που πάντα διανοούμε, στα ελληνικά, που διανοούμε μόν’ όταν πιάσουμε κονδύλι.

 «Σχέδιο ότ’ η ρωμαίκια γλώσσα, όταν καθώς λαλιέται και γράφετ’, έχει στα λογογραφικά της τη μελωδία, και στα ποιητικά της ρυθμό, και το πάθος και την πειθώ στα ρητορικά της [...]». Τα Ευρισκόμενα. Ερμής, 1999. 23.




14.  Τα παιδιά έχουνε πάθη καθώς κι οι μεγάλοι, και μάλιστα πολλά βιαιότερα κι ορμητικότερα· αυτά λοιπόν δεν πρέπει να πάσχουμε να τα σβήσουμε στα παιδιά, και να τα κάμουμε τάχ’ απαθή, καθώς σχεδόν το επιχειρίζουνται κοινοτέρως. Επειδή κι αυτό, ένα που ’ν’ αδύνατο, κι έπειτα χωρίς τα πάθη δε γένεται καλύτερο το παιδί, αλλά γένετ’ ένα κούτζουρο.

 «Σχέδιο της αγωγής των παιδιών Ρωμηών και Βλάχων, που πρέπει να γένεται μετά λόγου στα κοινά και σπητικά σκολειά». Δοκίμια. Ερμής, 1974. 25.