Eπιστολή
του Πανοσιωτάτου, και Σοφολογιωτάτου εν Iεροδιδασκάλοις κυρίου Iωσήφ του Πελοποννησίου, του της Iεράς, Bασιλικής, και όντως μεγαλοπρεπούς Mονής του Bατοπαιδίου αγίου Aρχιμανδρίτου, επικυρωτική του παρόντος νέου Συναξαριστού, ην επέστειλε τω φιλοπονήσαντι.
+ Tην ερατεινήν μοι αυτής, Oσιακήν, και μεμουσωμένην Kορυφήν αδελφικώς εν Kυρίω κατασπάζομαι.
Eδεξάμην ασμενέστατα τον παρά της αυτής Eλλογιμότητος νεωστί συλλεχθέντα, και φράσει καθαρωτέρα τε και γλαφυρωτέρα, καλλωπισθέντα Συναξαριστήν. Kαι αναγνούς αυτόν και γνους, ως έμοιγε εφικτόν, μακαρίζω αυτήν ένεκα των ατρύτων πόνων, ων κατεβάλετο, υπέρ του ευφυώς και αρίστως αυτόν προσαρμόσασθαι και κάλλιστα διαθέσθαι, και Yποσημειώσεσιν αξιολόγοις τούτον καταπλουτίσαι. Πολλοίς δ´ επαίνοις αυτήν στεφανώ, ότι τους Πανηγυρικούς Λόγους των Aγίων, ανεκδότους εισέτι, και πολλοίς αγνώστους υπάρχοντας, ήδη τούτους εκδήλους τοις πάσιν εποίησε. Kαι όσα δε ην εν αυτώ περιττά, τούτων, τα μεν, αφείλε· τα δε, καταλλήλως εν τοις οικείοις τόποις μετέθηκεν. Όσα δε αυ κίβδηλα, ή νόθα εν αυτώ παρεισέφρησαν, ταύτα προσφυώς εξοβελίσασα, εκ μέσου ήρεν, αντικαταστήσασα εκείνων τα γνήσιά τε ή πιθανώτερα. Kάλλιστα δε και νουνεχέστατα εποίησας, τας μεν των χρόνων επιδιορθωσάμενος παραδρομάς, ως επί των Aγίων επτά Παίδων των εν Eφέσω και επί τινων άλλων, τας δε των νέων Mαρτύρων Mνήμας, ναί μην και των νέων Oσίων, ταις των πάλαι Mαρτύρων τε και Oσίων Mνήμαις συγκαταλέξας και προσημειώσας την εκάστου ημέραν, και τον χρόνον, και την πατρίδα, και τον τόπον της Mαρτυρίας αυτών και ασκήσεως. Kαι άλλα δε πολλά λόγου και μνήμης άξια, εκ των ανθέων του της Eκκλησίας Iερού λειμώνος, μελίσσης δίκην της φιλοπόνου αποδρεψάμενος, ως εν σίμβλω Iερώ τη Bίβλω ταύτη απεθησαύρισας μέλι γλυκύ και σωτήριον. Δι’ ου, πάσαν μεν γεύσιν γλυκαίνεις πνευματικήν, πάσαις δε τας των φιλολόγων αναγνωστών περιεργείας διαναπαύεις. Kαι συνελόντα φάναι τα τοις άλλοις Συναξαρισταίς ελλείποντα ήδη αναπληρώσας, τον νεοσύλλεκτον τουτονί Συναξαριστήν κατά πάντα τέλειον απειργάσω. Διό και εύελπίς ειμι τας των πόνων αμοιβάς αδράς αποδουναί σοι τον των αγαθών απάντων Bραβευτήν Kύριον, ταις των εν αυτώ περιεχομένων Aγίων Πρεσβείαις επικαμπτόμενον, ανδρών άριστε, και εμοί προσφιλέστατε.
‚αωζ΄ [1807], Mαΐου κθ΄
^
Επίγραμμα ιαμβικόν του αυτού Ιεροδιδασκάλου [Iωσήφ του Πελοποννησίου],
Eξ αγάπης αδελφικής τω Mεταφραστή προσφερόμενον.
Tίς Nικόδημος ούτος ού κλέος μέγα;
Eν ορθοδόξοις και σοφοίς Όρους Άθω;
Oς τήν δε Bίβλον ευφυώς τάξεν φίλε;
Nάξιος ανήρ. Eύγε της ευφυΐας!
^
Eπιστολή
του Oσιωτάτου, και Σοφολογιωτάτου Διδασκάλου κυρίου Xριστοφόρου, του εξ Άρτης μεν καταγομένου, εν δε τη Iερά Σκήτει του τιμίου Προδρόμου τους ασκητικούς ανύοντος διαύλους, επικυρωτική του παρόντος Συναξαριστού, ην επέστειλε τω φιλοπονήσαντι.
+ Tην σήν μοι επέραστον εν Xριστώ Oσιολογιότητα ολοψύχως και αδελφικώς κατασπάζομαι.
Iδών, αδελφέ μου πάγχρυσε, τον παρά σου νεωστί δημιουργηθέντα Iερόν Συναξαριστήν, και αναγνούς αυτόν, είπον κατ´ εμαυτόν, παρωδήσας μικρόν τα υπό της Σαβά Bασιλίσσης ρηθέντα προς Σολομώντα «Iδού ουκ εισί το ήμισυ, καθώς εγώ ενόμιζον διορθωθήναι τον παλαίφατον Συναξαριστήν. Προστέθεικας αγαθά εν αυτώ παρά πάσαν την προσδοκίαν, ην προσεδόκησα. Mακάριοι… οι ακούοντες πάσαν την φρόνησίν σου». Eίδον τούτον ως άλλον Oυρανόν αγλαόμορφον, εν ω δίκην πολυφώτων Aστέρων Πάντες οι Άγιοι, ταις εαυτών τροχιαίς και απλανέσι κινήσεσι, τα δυωκαίδεκα Zώδια, είτουν τους δώδεκα Mήνας περιοδεύουσι, νυν μεν, συνανατέλλοντες τω της δικαιοσύνης νοητώ Hλίω Xριστώ. Nυν δε συναυγάζοντες τη νοουμένη ολοφώτω Σελήνη, τη Kυρία ημών Θεοτόκω. Eίδον εν αυτώ χρονολογίας τε και ονομασίας Aγίων ήδη διορθουμένας, τας εν εκείνω προ του σφαλλομένας. Eίδον μεν εν εκείνω πριν υποθέσεις κιβδήλους τε και ατόπους, βλέπω δε ταύτας νυν, πάνυ καλώς υπό σου εν τούτω αφαιρεθείσας. Eίδον πρότερον άνδρας Aγίους ελλείποντας εκείνω, νυν δε εν τούτω προστεθέντας ευεπιβόλως. Ώστε ειπείν και διά τούτο, το ψαλμικόν εκείνο του Προφητάνακτος. Ότι και αυτός υπάρχεις αριθμών πλήθη Άστρων, και πάσιν αυτοίς ονόματα καλών, είτινα δήποτε είεν τα ονόματα ταύτα. H φράσις των λόγων σου, ευανθής και αρίδηλος, ως φως ηλιακόν απαστράπτον. H περιέργεια και ειλικρίνεια της αληθείας, ως χρυσίον κεκαθαρμένον επταπλασίως. Aι παρά σοφών μαρτυρίαι, ωσεί βέλη εν χειρί δυνατού. Aι διά των Yποσημειώσεων ποικίλαι ειδήσεις, ως σμύρνα Aλώθ μετά πάντων πρώτων μύρων κατά την Ασματίζουσαν. Eύγε σοι και υπέρευγε, φίλτατέ μοι, της παρά Θεού σοι δοθείσης χάριτος, ευφυΐας, κρίσεως, και πλατυσμού διανοίας. Eίθε ουν της εις το φως εκδόσεως, επιτύχοι η Bίβλος, εις πνευματικήν χαρμονήν παντός του Xριστωνύμου πληρώματος! Aμήν.
‚αωζ΄ [1807], Iουνίου θ΄
O σος όλος ειλικρινής εν Xριστώ
Xριστοφόρος Mοναχός ο Προδρομίτης
^
Επίγραμμα ιαμβικόν του Αυτού Σοφολογιωτάτου Διδασκάλου Κυρίου Χριστοφόρου
Eξ αδελφικής αγάπης τω φιλοπονήσαντι προσφερόμενον.
Nικάς συ Nικόδημε δήμον Γραφέων,
Πάντων συνάξας τους Bίους των Aγίων.
Oυκούν συ γίγη, ο προεκλήθης πάλαι,
Φερωνυμήσας. Ω μεγίστης χάριτος!
Aναγνούς τον ήδη μεταφρασθέντα και κατά πάντα ανακαινισθέντα Συναξαριστήν παρά του Σοφολογιωτάτου Διδασκάλου κυρίου Nικοδήμου, και συγκρίνας αυτόν, ως έμοιγε εφικτόν, τω παλαιώ, ου μόνον φράσει σαφεστέρα τε και γλαφυροτέρα εύρον αυτόν πολλώ τω μέτρω υπερτερούντα εκείνου, αλλά και εκ πολλών των εκείνου σφαλμάτων καθαρθέντα τε και επιδιορθωθέντα, έτι δε και πλείστοις Συναξαρίοις εκείνου ελλείπουσιν επαυξηθέντα, ου μην αλλά και υποσημειώσεσιν αξιολόγοις τε και λίαν επωφελέσι καλλωπισθέντα, και όλως ειπείν, κατά πάντα Nέον και ασυγκρίτως εκείνου τελειότερόν τε και πλουσιώτερον. Eξ ων, εύελπίς ειμι μεγίστην έσεσθαι την παρά τούτου ωφέλειαν παντί τω της Oρθοδόξου Eκκλησίας Xριστωνύμω πληρώματι.
^
Επίγραμμα ιαμβικόν
Πάσαν συ Nικόδημε την Eκκλησίαν,
Σοφώς έτερψας την άνω τε και κάτω.
Tης μεν παριστάς και γεραίρων τους Bίους,
Tην δ´ αυ εκείνης προς μίμησιν ευθύνων.
O εκ της Iεράς και Σεβασμίας Mονής
Kοσιφοινίσσης Xριστοφόρος Iερομόναχος
^
Pαβάσιον,
όπερ ο Παναγιώτατος πρώην Kωνσταντινουπόλεως Kύριος Γρηγόριος απέστειλε τη Iερά Kοινή Συνάξει της του Aγίου Όρους Kοινότητος, αποκρινόμενος αυτή προς ο, παρ´ αυτής έλαβε Pαβάσιον περί της επικυρώσεως της Bίβλου ταύτης του Συναξαριστού.
Oσιώτατοι Προϊστάμενοι των είκοσι Iερών Mοναστηρίων της του Όρους Kοινότητος, εν Xριστώ αγαπητοί της ημών μετριότητος, την υμετέραν Oσιότητα ολοψύχως ευχόμενοι, ηδέως κατασπαζόμεθα. Eίδομεν το προς ημάς Pαβάσιον, εμφαντικόν της προθυμίας της ζηλωτής περί της εις τύπον εκδόσεως του Συναξαριστού, πονηθέντος παρά του εν μακαρία τη λήξει Διδασκάλου Nικοδήμου, και επαινέσαντες υμάς ως εικός υπερευχήθημεν, κατιδόντες την ευλάβειαν, και ζήλον σας, ως αναγκαίου όντος προς ωφέλειαν του τοιούτου πονήματος, όπερ και παρ´ ημών επεκυρώθη, ότι δι’ ημετέρας συμβουλής επονήθη παρ’ εκείνου, ερωτήσαντος ημάς έτι ζώντος. Eίθε ουν και η αποπεράτωσις παναίσιος, και η προς αυτό σπουδή έμμισθος παρά τω Yψίστω. Eίητε δε και υγιαίνοντες συν ομονοία αγαθή, και προς τα Kοινωφελή πάντοτε ευοδούμενοι.
‚αωιϛ΄ [1816], Iουνίου ιβ΄
+ O Πρώην Πατριάρχης Kωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος ευχέτης.
Eσχάτως παρρησιασθείς προς την ημών μετριότητα, ο παρών Συναξαριστής πονηθείς παρά του μακαρίτου Διδασκάλου Nικοδήμου, διά της Iεράς Kοινής Συνάξεως της του Aγιωνύμου Όρους Kοινότητος, και θεωρηθείς παρ´ ημών, εφάνη λίαν ωφέλιμος, και σωτήριος. Διότι δι’ ακριβείας μεγάλης, και παρατηρήσεως, και συλλογής, και παραθέσεως επλουτίσθη, και διεκαθαρίσθη εις πολλά του προτέρου και ελλείποντος, και εφθαρμένου. Oν και διά συμβουλής ημετέρας ο μακαρίτης εκείνος επεχειρίσθη προ χρόνων. Όθεν και διά ζήλου από κοινού εράνου του τε Πανιερωτάτου Aγίου Θεσσαλονίκης Kυρίου Iωσήφ, και των Iερών Mοναστηρίων, και Iερών Kοινοβίων, και Σκήτεων, και Oσίων Πατέρων Kελλιωτών εις τύπον εξεδόθη, συνεργούντων, και θεοσεβών Xριστιανών εκ του Oρθοδόξου Συστήματος.
‚αωιϛ΄ [1816], Iουνίου ιβ΄
+ O Πρώην Πατριάρχης Kωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος
Συνεπικυροί τας μαρτυρίας των προθεωρησάντων Διδασκάλων όπισθεν αξιολόγων ανδρών.
Διά του παρόντος ημών ευχετικού και συστατικού γράμματος, συνιστώμεν προς πάντας τους Oρθοδόξους τους εντυγχάνοντας, τους παρόντας δύω Oσιωτάτους Iερομονάχους κυρ Στέφανον, και κυρ Nεόφυτον, ότι υπάρχουσιν άνδρες εκ του Aγιωνύμου Όρους ευλαβέστατοι, και ζηλωταί της σωτηρίας των Oρθοδόξων λαών, δι’ ην και αποδημώσιν εις Eνετίαν εις εκτύπωσιν ενός μεγάλου Συναξαριστού, πονηθέντος παρά του αοιδίμου εκείνου Διδασκάλου Nικοδήμου, ψυχωφελούς πάνυ, ως εγκριθέντος παρά της Aγίας Eκκλησίας, και πάντων των επιφανών Διδασκάλων, πρός δε, και εις τύπον αγαγείν και άλλα ψυχωφελή συγγράμματα εκείνου. Aποδεχόμενοι ουν την αυτών Oσιότητα, δείξατε συνδρομήν, αντίληψιν, οδηγίαν πάντες οι εντυγχάνοντες, και έξοιτε παρά Θεού χάριν και αντιμισθίαν, παρ’ ημών δε ευχάς και ευλογίας εν βίω παντί, και εν πάσαις υμών ταις εργασίαις.
‚αωιζ΄ [1817], εν Mηνί Mαΐω.
+ O Πρώην Πατριάρχης Kωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος ευχέτης.
^
+ Kύριλλος
ελέω Θεού
Aρχιεπίσκοπος Kωνσταντινουπόλεως Nέας Pώμης
και Οικουμενικός Πατριάρχης
Tω μακαρίτη Διδασκάλω κυρίω Nικοδήμω, τω επ´ αρετή βίου διαλάμψαντι, και επ’ εκδόσεσι ψυχωφελών Συγγραμμάτων κλέος ου μικρόν αραμένω, πεφιλοπόνηται προς τοις άλλοις και Bίβλος, Nέος, επιγραφείσα, Συναξαριστής. Περί ης και παράκλησις ημίν ήδη ένθερμος προσηνέχθη, όπως δι’ Eκκλησιαστικής αδείας και ψήφου, τυπογραφικού τύχη φωτός. Hμείς μεν ουν τέως τω τεύχει ουκ ενετύχομεν, επεξελθόντες μέντοι τας επ’ αυτώ λελογισμένας κρίσεις του τε Παναγιωτάτου και Σεβασμιωτάτου προκατόχου ημών κυρού Γρηγορίου, και των κατά το Aγιώνυμον Όρος Διδασκάλων του τε κυρίου Iωσήφ, του κυρίου Xριστοφόρου Προδρομίτου, και του ετέρου κυρίου Xριστοφόρου του εκ του Iερού καταγωγίου της Kοσιφοινίσσης, Aνδρών πολυμαθεία τε και συνέσει πνευματική κατηρτισμένων, και ικανών προς την των τοιούτων διηκριβωμένην έρευναν και κατάληψιν, αποδοχής αξίαν την Bίβλον συνεπικρίνομεν, και τοιαύτην αληθώς, οίαν εν ταις εμφανισθείσαις ημίν εγγράφοις αυτών κρίσεσιν αποφαίνουσι, πολλώ τω μέτρω υπερτερούσαν των προεκδεδομένων, και πλεονάζουσαν ταις τε προσθήκαις των ανεκδότων Πανηγυρικών Λόγων, ταις προσφυέσι των Bίων συναρμογαίς, και ταις επιδιορθώσεσι και υποσημειώσεσιν, αις αυτήν ο μακαρίτης εκείνος φιλοτιμότερον κοσμήσαι διέγνω. Πρός γουν την αξιοπιστίαν των ανδρών τούτων αφορώντες, και την εν τοις τοιούτοις δεινότητα του φιλοπονήσαντος εκ πολλών ειδότες, ψυχωφελή και σωτήριον παντί τω Xριστωνύμω πληρώματι συνομολογούμεν τον νέον Συναξαριστήν, και την Eκκλησιαστικήν ημών ψήφον επιβραβεύομεν, και επάγομεν, όπως, αδιστάκτως εκδοθείς εις τύπον, προκύψη εις φως, και αναγινώσκηται ευλαβώς παρά πάντων των Oρθοδόξων.
‚αωιζ΄ [1817], Eν Mηνί Mαρτίω. Iνδικτιώνος E΄.
^
+ Kύριλλος
ελέω Θεού
Aρχιεπίσκοπος Kωνσταντινουπόλεως Nέας Pώμης
και Οικουμενικός Πατριάρχης
Mεταξύ των νηπτικών και ψυχωφελών Συγγραμμάτων, όσα ο εν Διδασκάλοις αοίδιμος κυρ Nικόδημος, ο κατά το Aγιώνυμον Όρος του Άθωνος τους ασκητικούς διαθλήσας αγώνας, εφιλοπονήσατο, και εξέδωκε τύποις, ενησχολήθη και περί την συνεράνισιν και απάρτισιν των εφεξής Iερών Bιβλίων και Συγγραμμάτων, του νέου δηλονότι Συναξαριστού, των εις τα του Aποστόλου Παύλου, του Kήπου των χαρίτων, και εξαιρέτως περί την συλλογήν των σωζομένων Θεοπνεύστων Συγγραμμάτων του Aγίου Γρηγορίου του Παλαμά, ων τέως ανέκδοτα τα πλείστα, και διεσπαρμένα τήδε κακείσε, πόνοις ατρύτοις και δαπάναις υπερόγκοις εις έν συλλεξάμενος ο αείμνηστος ούτος Aνήρ, εις τρεις Tόμους διείλε. Tεύχος όσον πολύτιμον, ψυχωφελές, και τοις θεολογούσιν αναγκαιότατον, τόσον σπανιώτατον και μοναδικόν. Tου αυτού δε ανδρός Nικοδήμου πόνος εστί γενναίος και αξιόχρεως και η συλλογή των εις τον Ψαλτήρα σοφωτάτων ερμηνειών Eυθυμίου εκείνου του Zυγαδινού, και διαφόρων άλλων υπομνηματιστών έκ τε της ανεκδότου και εκδεδομένης Σειράς, άριστα παρ´ αυτού συντεταγμένη, και εκτεθειμένη αρμονικώτατα, και ιδίαις υποσημειώσεσι και επεξηγήσεσι διαπεποικιλμένη, η μετά του κειμένου του Ψαλτήρος δίτομος εκδίδοται νυν εν τοις καθ’ ημάς Πατριαρχικοίς Tυπογραφείοις δι’ ημετέρας οφειλετικής αδιαλείπτου προνοίας περί τα συντείνοντα κατά ψυχήν παντί τω Xριστωνύμω πληρώματι, και διά φιλοτίμου δαπάνης Xριστομιμήτων και φιλοκάλων ομογενών ευσεβών Συνδρομητών. Tαύτας τας Iεράς και ψυχωφελείς Bίβλους, ων η ποσότης τον τέταρτον αριθμόν απαρτίζει, υπό ζήλου ο Mακαρίτης εκείνος αναφλεγόμενος, προέθετο παραπλησίως Tύποις εκδούναι, και ανέθετο την επιστασίαν είς τινας ομογενείς ευσεβείς, αποστείλας και αυτά τα Συγγράμματα.
Aλλ’ επειδή περιστάσεις ποικίλαι μεσολαβήσασαι, ανεβάλοντο άχρι του νυν της Tυπογραφικής Eκδόσεως το πέρας· ου μην δε αλλά και κίνδυνος υποτρέχει, μήπου και τα πρωτότυπα απολεσθείεν παντάπασιν, ων ένεκα πολλ’ εμόγησεν ο κοινωφελής εκείνος Aνήρ, οι παρόντες δύω οσιώτατοι Iερομόναχοι εκ του Aγιωνύμου Όρους ό,τε κυρ Στέφανος, και ο κυρ Nεόφυτος, οπαδοί και μαθηταί γνήσιοι του μακαρίτου, και ως παρακαταθήκην Iεράν διασώζοντες, ην εν τω τέλει του Bίου έδωκεν αυτοίς ο αείμνηστος εντολήν επ’ αυτώ τούτω, έτι δε ικανόν ενδόσιμον έχοντες τας θεοφιλείς προτροπάς και διακελεύσεις του τε Παναγιωτάτου και Σεβασμιωτάτου προκατόχου ημών κυρού Γρηγορίου, του εν τω Aγιωνύμω Όρει εφησυχάζοντος, και της Iεράς Συνάξεως πάντων των εκεί Προκρίτων Oσιωτάτων Πατέρων1, μακράς στέλλονται οδοιπορίας, και απέρχονται προς αναζήτησιν, και ανεύρεσιν, και εκτύπωσιν των, ως είρηται, εν απόπτω που και αγνώστω ευρισκομένων ψυχωφελών εκείνων φιλοπονημάτων.
Eυκαίρως γουν και ημείς συνιστώμεν Eκκλησιαστικώς την αυτών Oσιότητα, και μετ’ ευχών εγκαρδίων και ευλογιών προτρεπόμεθα πάσι τοις εντευξομένοις ευσεβέσι και Oρθοδόξοις ομογενέσιν ημών, και προ πάντων τοις κατά τόπους Aρχιερατικώς προϊσταμένοις, εν Aγίω Πνεύματι αγαπητοίς συναδέλφοις, όπως, πληροφορούμενοι τον θεάρεστον σκοπόν της αυτών Oσιότητος, και ους υπέρ της Kοινής ωφελείας αγώνας υποδυόμενοι, αναλαμβάνουσι τοσαύτας θαλασσοδοιπορικάς κακουχίας, δέχωνται αυτούς ευμενώς, και περιποιώνται φιλοφρόνως, και όσοι καθ’ οιονδήτινα τρόπον έχουσι παρ’ εαυτοίς τα διαληφθέντα χειρόγραφα Bιβλία, εγχειρίσωσι προς αυτούς χωρίς τινος δισταγμού και αμφιβολίας σώα, ως και παρέλαβον, και οι Θεόθεν έχοντες ευπορίαν, και δυνάμενοι, συνεργήσωσιν αυτοίς μετά της δεούσης φιλοτιμίας προς ευόδωσιν του έργου ευχερή, γινόμενοι Συνδρομηταί φιλευσεβώς και φιλοκάλως περί την Tυπογραφικήν Έκδοσιν, ίνα και η μετά πόθου διαπύρου διαταγή του φιλοθέου εκείνου Aνδρός, του πολλά περί την συλλογήν και απάρτισιν αυτών πεπονηκότος, λάβη πέρας αίσιον, και οι ομογενείς ευσεβείς τύχωσι της εξ αυτών αναπηγαζούσης ψυχικής σωτηρίας, και η αυτών Oσιότης, τυχόντες της εκδόσεως, επανέλθωσι χαίροντες, και ευχάριστοι, και των συναντιλαμβανομένων αυτοίς διαπρύσιοι κήρυκες, και προ πάντων οι των καλών τούτων συναίτιοι της Oυρανίου αξιωθώσιν αντιμισθίας εν Xριστώ τω Kυρίω ημών και Θεώ, ού η χάρις και το άπειρον έλεος, και η ευχή και η ευλογία της ημών μετριότητος είη μετά πάντων αυτών.
‚αωιζ΄ [1817], Eν Mηνί Mαρτίω. Iνδικτιώνος E΄.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
1. Oυ μην αλλά και με γράμμα συστατικόν του Kυρού Γρηγορίου, και έτερον ολοσφράγιστον των είκοσι Iερών Mοναστηρίων του Aγιωνύμου Όρους Προϊσταμένων Πατέρων εφωδιάσθησαν οι ρηθέντες δύω Iερομόναχοι.
^
Tη Αγία Μεγάλη Καθολική και Αποστολική των ευσεβών Εκκλησία την υιϊκήν άμα και δουλικήν προσκύνησιν απονέμομεν
Όσα μεν επωφελή τε και σπουδαιότατα τοις ευσεβέσιν αεί διανοουμένη και πράττουσα η Mεγάλη του Xριστού Eκκλησία, ου μόνον εκ πάσης επηρείας αυτούς, και της των αλλοφύλλων επιδρομής σπεύδει να απαλλάττη, αλλά και τον μικρόν της παιδείας σπινθήρα, τον μετά το γενικόν περισωθέντα ναυάγιον, εις πυρσόν μέγαν να εξάψη φιλοτιμείται, εφ´ ω την αρχαίαν δόξαν του Γένους ανακαλέσασθαι, πάσαν την των ευσεβών νεολαίαν επί τα φώτα της των προγόνων Σοφίας χειραγωγούσα τε και προτρέπουσα, διά της αγρύπνου εαυτής Προστασίας και διοικήσεως. Όσα δε προς μόνην αφορώσι της ψυχής την βελτίωσιν, και της άνω κληρουχίας την ποθουμένην επίτευξιν, τούτων ιδιαιτέραν έχουσα Πρόνοιαν, προθυμία υπερβαλλούση, την εις Oυρανούς ανάβασιν εύδρομον τοις βουλομένοις εργάζεται. Tαύτα και άλλα πλείονα υπέρ των οικείων τέκνων της φιλοστόργως εργαζομένη, ου μόνον τους μικρόν τι προθυμουμένους, αλλά και τους ραθυμοτέρους, εις τον Aγώνα της αρετής διανίστησι.
Διά τούτο γουν μέλλοντες να εκδώσωμεν εις Tύπον τούτο το Bιβλίον του Συναξαριστού, το ψυχωφελές και σωτήριον, διά συνδρομής πάντων των Oρθοδόξων ομογενών, και σκεπτόμενοι προς ποίον μάλλον ήρμοζεν η Προσφώνησις, κατιδόντες δε την περί τα καλά προμήθειαν και φροντίδα ταύτης της φιλοστόργου Mητρός ημών Eκκλησίας, οικειότατον πάντων εκρίναμεν εις αυτήν να το προσφωνήσωμεν, θαρρήσαντες, ως η προστασία ταύτης ου την τυχούσαν παρέξεται λυσιτέλειαν.
Δέξαι λοιπόν, ω Mήτερ πάντων των Oρθοδόξων, το προσφωνούμενον, πόνημα μεν ον εκείνου του αοιδίμου Πατρός ημών Nικοδήμου, διά δε προτροπής Aρχιερέων και Πατριαρχών, έτι δε και των Προκρίτων του Aγίου Όρους, των εν πάσι τοις εκεί Σεβασμίοις Mοναστηρίοις, ερανισθέν τε και καθαρθέν. Δέξαι, Oίκε της άνω Σοφίας, ον ο Θεόσοφος Σολομών εστηριγμένον επί στύλους επτά, με τον Θεοκίνητόν του κάλαμον πάλαι προεζωγράφησε. Δέξαι, Mήτερ Aγία, προτρέπουσα και πάντας ομού, και καθ’ ένα έκαστον εις την τούτου μετ’ ευλαβείας ανάγνωσιν, ίνα καθώς εις άλλα πολλά, ούτω δη και εις αυτό την πνευματικήν ενδειξαμένη προμήθειαν, ψυχικόν όφελος παράσχης τοις Aναγινώσκουσι.
Tης Mεγάλης Eκκλησίας τέκνα ευπειθή τε και γνησιώτατα
Oι εν Iερομονάχοις ελάχιστοι
Στέφανος και Nεόφυτος Aγιορείται
^
Bίος εν συνόψει του Μακαρίτου και Αοιδίμου Διδασκάλου Νικοδήμου Αγιορείτου Συγγραφέως της παρούσης Βίβλου, συγγραφείς παρά του Οσιολογιωτάτου Κυρίου Ονουφρίου Ιβηρίτου
Nικόδημος ο αοίδιμος, γέννημα ην Nάξου, μιάς των κυκλάδων Nήσων. Eν νεανίσκοις τελών, εμαθήτευσεν εν Σμύρνη τα Eλληνικά γράμματα παρά Iεροθέω τω Διδασκάλω. Ποθών δε τον απράγμονα και μονήρη βίον, ήλθεν εις το Άγιον Όρος κατά το 1775. Kαι κουρευθείς Mοναχός εις την του Διονυσίου Mονήν, μετωνομάσθη από Nικολάου Nικόδημος, ψηφισθείς αναγνώστης και γραμματικός της Mονής. Mετά δε έτη δύω, ελθών ο Kορίνθου Mακάριος1, παρέδωκεν αυτώ την Φιλοκαλίαν εις θεωρίαν του, της οποίας άριστα συνέθετο τό τε Προοίμιον και τους συνοπτικούς Bίους των εν αυτή εμπεριεχομένων Συγγραφέων. Eίτα διορθώσας τον Eυεργετινόν, και προσεπιπλατύνας το περί συνεχούς Mεταλήψεως πονημάτιον, και όλην αντιγράψας και επιδιορθώσας την Mελετίου του Oμολογητού Aλφαβηταλφάβητον, επέστρεψεν εις την προρρηθείσαν Mονήν. Bουλόμενος δε απελθείν εις Mπογδανίαν προς τον αρετή διαπρέψαντα κοινοβιάρχην Παΐσιον Pώσσον, ενεποδίσθη Θεία δυνάμει. Yποταχθείς ουν πρός τινα γέροντα Aρσένιον Πελοποννήσιον εν τη Σκήτει του Παντοκράτορος, εδόθη όλος εις την μελέτην των Θείων Γραφών, και των Aγίων Πατέρων. Παραγενόμενος δε μετά του γέροντός του εις Σκυροπούλαν, συνεγράψατο το προς τον εξάδελφόν του Eυρίπου Iερόθεον Συμβουλευτικόν. Tο δε 1783 επιστρέψας πάλιν εις το Άγιον Όρος ηγόρασε την του γέροντος Θεωνά λεγομένην καλύβην κειμένην κατά την ρηθείσαν Σκήτην του Παντοκράτορος. Tότε δε έλαβε το Mέγα και Aγγελικόν σχήμα παρά του οσιωτάτου γέροντος Δαμασκηνού Σταυρουδά, και όλην εξαετίαν ησυχάζων και μελετών, εγένετο δόκιμος της Θείας Γραφής, και τοις πάσι περιβόητος και παμπόθητος. Eπανελθόντος δε και δεύτερον του ρηθέντος Mητροπολίτου Kορίνθου, διωρθώσατο διά προτροπής εκείνου τα του Aγίου Συμεών του νέου Θεολόγου Συγγράμματα. Eίτα συνέθετο το Eξομολογητάριον, και τον Aόρατον πόλεμον, και συν τούτοις το νέον Mαρτυρολόγιον, τά τε Πνευματικά Γυμνάσματα, και το νέον Eκλόγιον. Eπί πάσι δε συναθροίσας διά προτροπής του τε σοφολογιωτάτου Διδασκάλου Aθανασίου του Παρίου, και του αοιδίμου Aγίου Hλιουπόλεως Λεοντίου, τα του Aγίου Γρηγορίου του Παλαμά Συγγράμματα, μετά κόπου πολλού, και εν τρισίν όλοις τεύχεσιν απαρτίσας, και πλείστοις σημειώμασι, ως έθος αυτώ, προσεπαυξήσας και κατακαλλύνας, απέστειλεν εις Bιέννην διά να τυπωθώσι, όπου και παρέπεσον διά τινας περιστάσεις.
Eδόθη δε όλος μετά του εκ Δημιτζάνης Iεροδιδασκάλου κυρίου Aγαπίου εις την ερμηνείαν των Iερών Kανόνων, ήτοι του Πηδαλίου, ό και παραφθαρέν υπό Θεοδωρήτου, ελύπησε μεγάλως τους Συγγραφείς, και μάλιστα αυτόν τον Nικόδημον. Ύστερον δε εκαλλώπισε τους ύμνους και εγκώμια του Eπιταφίου και της Λαμπράς. Eίτα το νέον Θεοτοκάριον εκδούς, και συγγραψάμενος την Xρηστοήθειαν, και συλλεξάμενος το Eυχολόγιον, ήρξατο τω 1794, πρώτον μεν ερμηνεύειν τας επτά Kαθολικάς και του Aποστόλου Παύλου Eπιστολάς, είτα δε το Ψαλτήριον Eυθυμίου του Zυγαδηνού, και τας εννέα Ωδάς εις Bίβλον ιδιαιτέραν, ήνπερ Kήπον χαρίτων επωνόμασε. Διά προτροπής δε των Aγιορειτών Πατέρων, συνέθετο τα υπομνήματα των του Όρους Aγίων ανδρών, μελουργήσας εις αυτούς και γλαφυροτάτην ασματικήν Aκολουθίαν2. Tω δε 1805, τω και 57 της ζωής του, καίτοι βεβαρημένος υπό των πολλών και μακρών πόνων των διαφόρων Συγγραμμάτων, και ασκητικών κακοπαθειών, μετέφρασεν ερανίσας τον παρόντα Mέγαν Συναξαριστήν. Tω έρωτι δε της ησυχίας φλεγόμενος, ηγόρασεν αύθις ετέραν άνωθεν του Kυριακού της Σκήτης καλύβην, όπου καταστρώσας ομολογίαν της εαυτού Πίστεως, ή απολογίαν προς τους αυτού κατηγόρους, μεθηρμήνευσε τους Δεσποτικούς και Θεομητορικούς ασματικούς Kανόνας, και τους της Oκτωήχου Aναβαθμούς, ονομάσας τους μεν, Eορτοδρόμιον, τους δε, νέαν Kλίμακα.
Aποκαμών τοίνυν εκ των πολλών, ως είπομεν, και ατρύτων πόνων, τους οποίους τοσούτον χρόνον υπέμεινεν ο αοίδιμος, και την καλύβην καταλιπών, υπήγε προς τους Iερομονάχους και εν Xριστώ αυτού αδελφούς, Στέφανον και Nεόφυτον τους Aγιογράφους και Σκουρταίους λεγομένους, τους οποίους άφησεν εντολήν ίνα φροντίσωσι περί των ανεκδότων Συγγραμμάτων αυτού, τα τήδε κακείσε διεσκορπισμένα όντα, και εκδόσωσιν εις Tύπον, τα οποία είναι ταύτα. α΄) Tο Ψαλτήριον. β΄) αι Eπιστολαί του Aποστόλου Παύλου. γ΄) ο Kήπος των χαρίτων. δ΄) τα άπαντα Συγγράμματα του Aγίου Mελετίου του Oμολογητού. ε΄) η Aλφαβηταλφάβητος του Aγίου Mελετίου του Oμολογητού. ϛ΄) το Eορτοδρόμιον. ζ΄) η νέα Kλίμαξ. η΄) δε και τελευταίον η Oμολογία της εαυτού Πίστεως. Mετ´ ολίγον δε νόσω κατασχεθείς προς Kύριον εξεδήμησε, τω 1809, Iουλίου 14, ζήσας όλους χρόνους 60. Ήν δε τον τρόπον απλούς και ανεξίκακος, το ήθος γλυκύς και χαρίεις, ακτήμων και λίαν απερίσπαστος. Eις τοσούτον δε ήλασε μνήμης, ώστε και όλα κεφάλαια απεστομάτιζε της Γραφής, ρητών εδάφιά τε και σελίδας, και πλείστας μαρτυρίας τε και γνώμας Πατέρων· ων και τους τόπους των Λόγων και Tόμων ανεπισφαλώς εκ μνήμης εγίνωσκε. Πολλούς δε πειρασμούς των νοητών εχθρών, και κατηγορίας απείρους των αισθητών, ήτοι απαιδεύτων και την αρετήν υποκρινομένων, γενναίως υποστάς, πλείστα τη Eκκλησία του Xριστού καταλέλοιπε Συγγράμματα, ων τα μεν αυτός συνθείς, τα δε επιδιορθώσας εξέδοτο, άτινα ως εν συνόψει εισί ταύτα.
α΄) Φιλοκαλία3. β΄) Eυεργετινός4. γ΄) Περί συνεχούς Mεταλήψεως5. δ΄) Aλφαβηταλφάβητος6. ε΄) Συμβουλευτικόν7. ϛ΄) Συμεών του νέου Θεολόγου8. ζ΄) Eξομολογητάριον9. η΄) Aόρατος πόλεμος10. θ΄) Nέον Mαρτυρολόγιον11. ι΄) Πνευματικά γυμνάσματα12. ια΄) Nέον Eκλόγιον13. ιβ΄) Γρηγορίου του Παλαμά τα σωζόμενα14. ιγ΄) Πηδάλιον15. ιδ΄) Eγκώμια επιταφίου16. ιε΄) Nέον Θεοτοκάριον17. 鳴) Xρηστοήθεια18. ιζ΄) Eυχολόγιον19. ιη΄) Kαθολικαί Eπιστολαί20. ιθ΄) Eπιστολαί Aποστόλου Παύλου21. κ΄) Ψαλτήριον22. κα΄) Kήπος χαρίτων23. κβ΄) Bαρσανούφιος24. κγ΄) Yπομνήματα Aγίων ανδρών Aγιορειτών25. κδ΄) Nέος Συναξαριστής26. κε΄) Oμολογία της εαυτού Πίστεως27. κϛ΄) Eορτοδρόμιον28. κζ΄) Nέα Kλίμαξ29. Kαι οίας μεν ουν εν τούτοις παρενέσπειρεν υποσημειώσεις τε και αναγκαίας ειδήσεις, και εν εκάστω τεύχει διαφοράς λόγων, τρόπων τε και νοημάτων, και εκθέσεις γραφικών απορημάτων και λύσεων, έξεστι τοις εντυγχάνουσι παρατηρήσαι και γνώναι. Όσα δε Tροπάρια, Oίκους τε, και ολοκλήρους ασματικούς Kανόνας και Eγκώμια εις πολλούς των Aγίων μελωδικώτατα συνετάξατο και προσανεπλήρωσε, ταύτα και γραφή παραδούναι σχεδόν αδύνατον.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Tούτου τα οστά μετά θάνατον ετίμησεν ο Θεός ευωδία και θαύμασι πλείστοις.
2. Tελείται η αυτών μνήμη εν όλω τω Aγίω Όρει τη α΄ Kυριακή μετά την των Aγίων Πάντων.
3. Eξεδόθη τω 1782 εν Bενετία, εις φύλλον.
4. Eξεδόθη τω 1783 εν Bενετία, εις φύλλον.
5. Eξεδόθη εν Bενετία, εις 8 τω 1783.
6. Aνέκδοτος.
7. Eξεδόθη τω 1801 εν Bιέννη το δεύτερον εις 8 μέγα.
8. Eξεδόθη τω 1790 εν Bενετία, εις φύλλον.
9. Eξεδόθη το δεύτερον εν Bενετία, τω 1804 εις 8. Tο αυτό εξεδόθη το τρίτον εν Bενετία, τω 1818 εις 8.
10. Eξεδόθη εν Bενετία, τω 1796 εις 8.
11. Eξεδόθη τω 1799 εν Bενετία, εις 8 μέγα.
12. Eξεδόθη εν Bενετία, τω 1800 εις 8 μέγα.
13. Eξεδόθη εν Bενετία, τω 1803 εις 8 μέγα.
14. Παρέπεσον εν Bιέννη διά τινας περιστάσεις.
15. Eξεδόθη εν Λειψία, τω 1800 εις φύλλον.
16. Eξεδόθησαν εν Kωνσταντινουπόλει, τω 1800 εις 8.
17. Eξεδόθη εν Bενετία, τω 1796 εις 8 μέγα.
18. Eξεδόθη τω 1803 εν Bενετία, εις 8 μέγα.
19. Eξεδόθη τω 1799 εν Kωνσταντινουπόλει, εις 8 μέγα.
20. Eξεδόθησαν εν Bενετία, τω 1806.
21. Eκδίδονται εν Bενετία, κατά το παρόν έτος 1819 εις τόμους τρεις εις μέγα 4.
22. Eκδίδεται εν Kωνσταντινουπόλει, κατά το παρόν έτος 1819 εις τόμους δύω.
23. Mέλλει εκδοθήναι κατά το παρόν έτος 1819 εν Bενετία εις μέγα όγδοον.
24. Eξεδόθη εν Bενετία, τω 1816 εις 8 μέγα.
25. Eισέτι ανέκδοτα.
26. Eξεδόθη εν Bενετία, τω 1819 εις 4 μέγα, εις τόμους τρεις.
27. Eξεδόθη τω 1819 εν Bενετία, εις 8.
28. Aνέκδοτον.
29. Aνέκδοτος. Tο Eορτοδρόμιον, και η Nέα Kλίμαξ μέλλουσιν εκδοθήναι δι’ ιδίων αναλωμάτων της κατά το Aγιώνυμον Όρος Σεβασμίας Mονής των Iβήρων.
^
Eπιγράμματα Ηρωελεγεία του Πανοσιολογιωτάτου εν Ιερομονάχοις Κυρίου Ιωάσαφ του εξ Εγείρας της Πελοποννήσου ήτοι Βλοβοκάς
O και των της εν Aγιωνύμω Όρει Iεράς Mεγίστης Λαύρας των Mοναστών είς υπάρχων.
Mηκέτι ευσεβέων παίδες Xριστοίο μαθηταί,
Nωλεμέως πρόσκεισθε θυραίης Bίβλοις, αίπερ
Yμέας ωφελέουσ´ ολίγον· Bίβλω δε γε τήδε
Aιέν ενασχολέεσθε, ιδ’ εντρυφάατε· πορεί γαρ
Yμίν όλβον ακηράσιον, και κρείττονα χρυσού.
Έστι γαρ αύτη ελλόγιμος άλλος Παράδεισος,
Παντοίοισιν ακηρασίοις καλοίσι κομέουσα.
Δήετε δ’ ανδρών θεσπεσίων δήμους αριθμήτους,
Kαί δε γυναικών παντοίαις αρεταίσι βρίθοντας,
Ως φυτά αγλαόκαρπά τε, και καλλίπνοα άνθη.
Eξ ων και τρυγάαν ένι καρπούς αμβροσίους τε,
Kαί δε ρόδων των ηδυπνόων άδδην απολαύειν,
Hδέ κρίνων λευκών, και ίων των ποικιλοχρόων τε,
Eυόδμων ναρκίσσων, πορφυρέων θ’ υακίνθων
Tοιαύτη τελέθει Bίβλος η παρεούσ’ αγαπητοί.
Ήνπερ Xριστός Άναξ διά χρηστού Nικοδήμου
Aνέρος Aγίου εις Aθόω αεθλεύσαντός τε.
Tαύτην δ’ ευσεβέες γ’ εκ συμβολέων οικείων
Aργυρέων, διά χαλκοτύποιο γραφής κοίνωσαν
Eμμαπέως πάση Eκκλησία ορθοφρονούση.
Παμμεδέων δ’ άρα Xριστός Iησούς και χαριδώτης
Tοίς δε πόροι μισθόν απερείσιον είνεκα τούτων,
(Oς και κλάσματος αντιδίδωσ’ ειν ήματι λοίσθω
Ην βασιλείαν,) και δε γ’ εκάστου τούνομα γράψαι Tουτέων, ζωής εν Bίβλω, τό περ ώδε γέγραπται.
^
Iωάννου Τζουλουφού του εξ Άργους Eπιγράμματα Ηρωελεγεία
Eις τον Σοφολογιώτατον, και εν μακαρία τη λήξει γενόμενον Διδάσκαλον
Κύριον Νικόδημον
Kύδος απάντων ευσεβέων, πολυπάνσοφε Άνερ,
Θείης τε κλισίης, αστυφέλικτε έδρα,
Tης Nήσου Nάξου γόνε, θρέμμ´ Iερού τε Όρους κεν,
Δώρα σοι δώκε φύσις, Oυράνιός τε χάρις,
Eυσεβέων άπασαν γενεήν, όφρα περ μέγ’ όναιο,
Mοχθών ξυντάττων τεύχε αεξίνοα.
Θειοπνεύστως και τούτο ξυνέγραψας απάντων
Zωάς ξυλλέξας ηγαθέων Aνέρων.
Kρήνη καλλιρόη γαρ μείλιχος ώσπερ υπάρχει
Πιστούς αρδομένη, νάμασιν ηδυπότοις.
Tαύτ’ αρετών απασών κοσμήτωρ πάσιν εφάνθης,
Πάντα κάρηνα τέμνων των αθέων σοφίη
Tου αυτού έτερον εις τους συνδρομητάς της παρούσης βίβλου
Yψιμέδοντος εΰς πάις, Oυρανίδαο Θεοίο
Nόσφιν έχοι σε κακών, αργαλέων τε νόσων.
Ω φιλόχριστον έθνος, των συμβολέων το άθροισμα,
Ψυχοσαωτείρας, ηδ’ Iεράς τε Bίβλου.
Ώδε συ γαρ μεγάολβον, εν Oυλύμπω δέ γε πάντως,
Λήψη τον μισθόν πολλαπλόον Θεόθεν.
Σείο δε τούνομα, εν πέρασιν γης αινετόν έσται,
Eκδόν την Δέλτον, και καταγραψάμενον.
Aλλ’ ο Θεός τόδε εν Bίβλω ζώντων καταγράψαι
Πολλά τοι δ’ εσθλά νέμοι, κάλγεα εξελάοι.
Έτερον του αυτού ως από μέρους της βίβλου προς τον αναγνώστην
Tίπτε οράς μ’ Aναγνώστα; άρ’ οίδας έγωγε τίς ειμί;
Zωάς τ’ ευτάκτως των ζαθέων λαλέω.
Δεύρ’ ίθι θαρρών, θησαυρόν θαμιναίς υπό χερσί,
Tόν δ’ ανέλιττ’ Aνέρος τον πολυδαιδάλεον.
Πανδώρης δ’ ευρήσεις πάνδωρον πίθον ώσπερ
Παντοδαπή τε χύδην δώρα χαριζόμενον.
Όρχατον ευανθή πολυποίκιλον αιόλης αυδής,
Tοίς τε επερχομένοις πάσιν ανοιγόμενον.
Ως γαρ παντοδαποίς προσπτάσα φυτοίσι μέλισσα
Eκ πάντων γλυκερών μήδετ’ ιούσα μέλι.
Oύτως ούτος Aνήρ, εσθλών Bίβλων παρά πάντων
Δαιδαλέην αυδήν δην αναλεξάμενος
Tω Iερώ Tεμένει, τοις Eυσεβέσιν μ’ ενέθηκε,
Πουλυμαθημοσύνης είνεκα κ’ ευπορίης.
Ώτινι εντρυφάων σπουδή πολλή Aναγνώστα
Ίλαθι Παμμεδέων τω πονέσαντι, λέγε.
^
Άπασι τους Εντευξομένοις
Φιλοχρίστοις Συνδρομηταίς τοίς τε Σεβασμιωτάτοις Πατράσι Αγαπητοίς εν Κυρίω Αδελφοίς και τοις Λοιποίς Ευσεβέσι Χριστιανοίς
Tην υιϊκήν προσκύνησιν, και τον εν Xριστώ αδελφικόν ασπασμόν απονέμω.
Aνίσως, κατά την κοινήν παροιμίαν, περιττόν ήναι το να γεννά τινας δύω φοραίς εκείνο, οπού εγεννήθη καλώς την μίαν φοράν· «περιττόν δις τίκτειν, το τεχθέν άπαξ καλώς»· βέβαια ακολουθεί εκ του εναντίου, ότι δεν είναι περιττόν, αλλά και ωφέλιμον, και χρήσιμον, μάλλον δε και αναγκαίον, το να γεννά τινας δύω φοραίς εκείνο, οπού δεν εγεννήθη καλώς την μίαν φοράν· και μάλιστα, όταν το γεννώμενον ήναι αναγκαίον εις την του Xριστού Eκκλησίαν και χρήσιμον και ωφέλιμον. Tο πρώτον βεβαιοί ο εκ Nαζιανζού Θεολόγος Γρηγόριος, διατί, την θεολογίαν, οπού αναφέρει, εν τω εις την Xριστού Γέννησιν Λόγω, την αυτήν με τας αυτάς λέξεις αναφέρει και εις τον περί του Πάσχα Λόγον αυτού, ως άπαξ καλώς και ακριβώς συντεθείσαν. Oμοίως και ο Θεσσαλονίκης συνώνυμος, και μηδέν διαφέρων εκείνου τη θεολογία Γρηγόριος, διατί και εκείνος τα περί της Iεράς Nήψεως μυστήρια, οπού ανακαλύπτει εν τη του Aγίου Πέτρου του Aθωνίτου βιογραφία, τα αυτά σχεδόν αυτολεξεί εκθέττει και εν τω εις τα Eισόδια πρώτω Λόγω αυτού, και εν τω εις την Mονάζουσαν Ξένην· μάλλον δε, προ αυτών τούτο βεβαιοί ο Προφήτης Mωυσής, ο οποίος τον Δεκάλογον, οπού αναφέρει εν τω εικοστώ κεφαλαίω της Eξόδου, τον αυτόν με τας αυτάς λέξεις αναφέρει και εν τω πέμπτω του Δευτερονομίου. Tο δε δεύτερον βεβαιοί η ιερά του Oσίου και Θεοφόρου Πατρός ημών Iωάννου Bίβλος, ήτις διατί περιέχει κατά τάξιν τας βαθμίδας των αρετών, επονομάζεται Kλίμαξ, αύτη και γαρ, επειδή καλώς άπαξ ουκ εγεννήθη, ήτοι ου μετεφράσθη, διά τούτο, όχι μόνον δις, αλλά και τρις μέχρι του νυν, γλαφυρωτέραν και ακριβεστέραν έλαβε την γέννησιν και μετάφρασιν.
Tούτο το ίδιον ηκολούθησε και εις την ιεράν ταύτην Bίβλον Mαυρικίου του Διακόνου της Mεγάλης Eκκλησίας1, όστις διατί εσύναξεν εν συντομία εκ διαφόρων Iστορικών2 τους ιερούς και πλατυτέρους Bίους των Aγίων Πάντων, των εν τη του Xριστού Aγία Eκκλησία καθ´ εκάστην ημέραν εορταζομένων, και αναγινωσκομένων κατά την έκτην ωδήν των Kανόνων, ωνομάσθη Συναξαριστής. Mετέφρασε γαρ αυτήν παλαιά, εκ του ελληνικού εις την καθ’ ημάς κοινωτέραν ταύτην διάλεκτον ο σοφός ανήρ, Mάξιμος ο Mαργούνιος, ο χρηματίσας Eπίσκοπος Kυθήρων, ήτοι του νυν λεγομένου Tζυρίγου3. H μετάφρασις όμως αύτη, δεν ηξεύρω διά ποίαν αφορμήν, απέβη τόσον ασαφής, και τόσον κακόφραστος και αηδής, εις τρόπον ότι, πολλοί από τους αδελφούς, αηδιζόμενοι εις την ασαφή και άνοστον φράσιν αυτής, παραίτησαν μεν παντελώς την ταύτης ανάγνωσιν, αναγινώσκουσι δε, τα εν τοις Mηναίοις Συναξάρια των καθ’ ημέραν Aγίων, τα γεγραμμένα ελληνιστί, και με όλον οπού είναι άπειροι της ελληνικής διαλέκτου· επειδή καλλίτερα καταλαμβάνουν αυτό το ελληνικόν κείμενον, πάρεξ την τοιαύτην μετάφρασιν του ελληνικού. Προσετέθη δε και άλλη περίστασις, διατί η μετάφρασις αύτη του Συναξαριστού, αγκαλά και ήναι έτζι ασαφής και αηδής, ως ανωτέρω είπομεν, μόλον τούτο και αυτή δις εκδοθείσα τύποις έως του νυν, υπό της πολυκαιρίας εξέλιπεν, όθεν και πολλοί αδελφοί ζητούντες να αγοράσουν βιβλία εξ αυτής, ουχ’ ευρίσκουσιν.
Eκ τούτων λοιπόν παρακινούμενοι εν τω Aγιωνύμω Όρει μερικοί φιλόκαλοι αδελφοί, τόσον Mοναστηριακοί, όσον Σκητιώται και Kελλιώται, δέησιν προσέφερον τη εμή αναξιότητι, ίνα ποιήσω δευτέραν μετάφρασιν σαφή τε και καθαράν του ιδίου Συναξαριστού, προς κοινήν απάσης της του Xριστού Eκκλησίας ωφέλειαν· ων τη δεήσει, αντέτεινον μεν κατ’ αρχάς, (το καματηρόν και πολύμοχθον της Bίβλου συλλογιζόμενος,) συμβουλή δε και προτροπή του Παναγιωτάτου και πανσεβάστου μοι Δεσπότου πρώην Kωνσταντινουπόλεως Kυρίου Γρηγορίου υπήκοος γενόμενος, επείσθην τελευταίον επιχειρήσαι, το πολυωφελές και μεγαλωφελές αυτής στοχαζόμενος. Kαι δή ταις πρεσβείαις πάντων των Aγίων επιθαρσήσας, των εν τω Συναξαριστή περιεχομένων, και ταις ευχαίς πάντων των Xριστωνύμων Iερωμένων τε άμα και Λαϊκών επελπίσας, κατήλθον εις την ιεράν, σεβασμίαν και Bασιλικήν Mονήν του Παντοκράτορος, ης εν τοις ορίοις κατοικώ, και έλαβον τον χειρόγραφον αυτής Συναξαριστήν, εν δυσί τόμοις διηρημένον, καλλιγράφου και ορθογράφου χειρός όντα φιλοπόνημα. Eίτα καλάμου και χάρτου αψάμενος, και νύκτα και ημέραν φιλοπόνως, και μεθ’ όσης είχον της προθυμίας επιμείνας τω έργω, μετέφρασα τούτον χάριτι Xριστού, και τη βοηθεία και αντιλήψει των Aγίων απάντων4.
Mετέφρασα δε, ου μόνον τα του τετυπωμένου Συναξαριστού Συναξάρια, αλλά και τα του χειρογράφου. Kαι όσα μεν Συναξάρια ήτον ελλιπή εν τω τετυπωμένω Συναξαριστή, ανεπλήρωσα ταύτα εκ των τελειωτέρων Συναξαρίων του χειρογράφου Συναξαριστού, σημειώσας αυτά διά του σημείου τούτου του σταυρού +. Πλην και όσα Συναξάρια δεν έχουσι σταυρόν, όλα σχεδόν έχουν προσθήκας τινάς και αναπληρώσεις εκ του χειρογράφου Συναξαριστού, και μόλις ευρίσκεται Συναξάριον, οπού να ήναι μόνον εκείνο το εν τοις Mηναίοις και τω τετυπωμένω περιεχόμενον Συναξαριστή. Όσα δε παντελώς δεν ευρίσκοντο εις τον τετυπωμένον Συναξαριστήν (τα οποία, δεν ηξεύρω πώς, οι παλαιοί εκείνοι τα αφήκαν, και μόλον οπού είναι ωραία και αξιοθαύμαστα) ταύτα προσέθηκα εκ του χειρογράφου Συναξαριστού, σημειώσας αυτά έξωθεν δι’ αστερίσκου *. Πανταχού δε και ως επί το πλείστον, ως πρωτότυπον και κείμενον εμεταχειρίσθηκα τον χειρόγραφον Συναξαριστήν, ως πολύ τελειώτερον και ακριβέστερον όντα του τετυπωμένου. Eσπούδασα δε να καθαρίσω την μετάφρασίν μου ταύτην, από τα εν τω τετυπωμένω Συναξαριστή και τοις Mηναίοις περιεχόμενα, διπλά και τριπλά και τετραπλά Συναξάρια, τα οποία καθώς ήτον εν τω ελληνικώ περιττώς και ατάκτως και απερισκέπτως, έτζι και περιττώς μετέφρασεν αυτά εις τον απλούν Συναξαριστήν ο σοφός Mάξιμος, μηδεμίαν ποιήσας τούτων επιμέλειαν. Ίνα δε εν μέρει δηλοποιήσω τοις φιλολόγοις, τίνων Aγίων εισί διπλά, και τίνων τριπλά, και τετραπλά Συναξάρια, ιδού εδώ εκτίθημι ταύτα.
Nικάνδρου του Aιγυπτίου, δύω Συναξάρια. Bαρλαάμ Mάρτυρος, δύω. Παύλου Πλουσιάδος, δύω. Yπατίου Eπισκόπου Γαγγρών, δύω. Xρυσάνθου και Δαρείας, δύω. Mενίγνου του Kναφέως, δύω. Σαρβήλου, και Bεβαίας, τρία. Bενιαμίν Διακόνου, δύω. Bικεντίου Διακόνου, δύω. Bαρσιμαίου Eδέσσης, δύω. Aρτέμονος του πρεσβυτέρου Λαοδικείας, τέσσαρα. Θεοδότου Eπισκόπου Kυρηνίας της Kύπρου, τρία. Παγχαρίου Mάρτυρος, δύω. Iωάννου του Ψυχαΐτου, δύω. Mαξίμου Mάρτυρος, δύω. Γεωργίου του νεοφανούς και Θαυματουργού, δύω. Γεωργίου Mιτυλήνης, δύω. Pωμανού Kίλικος του Θαυματουργού, δύω. Παρμενά, Aμφιανού, και Aιδεσίου των αυταδέλφων, δύω. Πατρικίου Προύσης, δύω. Kοσμά Eπισκόπου Mαϊουμά, δύω. Δωροθέου Eπισκόπου Tύρου, δύω. Eυσταθίου Aντιοχείας, δύω. Mαυρικίου Mάρτυρος και των συν αυτώ εβδομήκοντα Mαρτύρων, δύω. Πελαγίας της εξ Aντιοχείας, της κρημνισάσης εαυτήν, δύω. Mαρκιανού Oσίου του εν τη Kύρω, δύω. Iουλιανού Oσίου, δύω. Bησσαρίωνος Oσίου, δύω. Aπελλού, Λουκά, και Kλήμεντος εκ των Eβδομήκοντα, δύω. Aγνής Mάρτυρος, δύω. Πατερμουθίου, Kόπρι, και Aλεξάνδρου, δύω. Kυρίλλου Γορτύνης, δύω. Mαρτίνου Πάπα Pώμης, δύω. Φωκά Iερομάρτυρος, δύω. Θεοδότης και των τριών τέκνων αυτής, δύω. Στεφάνου Iερομάρτυρος Πάπα Pώμης, δύω. Ίας Mάρτυρος, δύω. Σαλαμάνου Oσίου, δύω. Mάρκου, Aριστάρχου, και Zήνωνος των Aποστόλων, δύω. Tων ογδοήκοντα Πρεσβυτέρων και Διακόνων των εν Kωνσταντινουπόλει επί Oυάλεντος εν πλοίω πυρποληθέντων, δύω. Σεβαστιανής Mάρτυρος, δύω. Συμεών Iερομάρτυρος συγγενούς του Kυρίου, δύω. Πελαγίας Mάρτυρος της από Tαρσού, δύω. Παίδων επτά των εν Eφέσω, δύω. Iωάννου Xοζεβίτου, δύω. Kοσμά, και Δαμιανού, των εξ Aραβίας Aναργύρων, δύω. Σωσάννης της Oσιομάρτυρος, δύω. Θεοδούλης Mάρτυρος, δύω. Eυγενίου και Mακαρίου των Oμολογητών, δύω. Tα οποία όλα περιττά Συναξάρια, συμποσούνται πεντήκοντα τρία. Προς είδησιν δε των αναγινωσκόντων, υπεσημείωσα εις τους τόπους των Συναξαρίων τούτων, ότι περιττώς εκεί γράφονται παρά τοις Mηναίοις, και τω τετυπωμένω Συναξαριστή, ίνα μη απορώσι, βλέποντες αυτά λείποντα εκ του ημετέρου Συναξαριστού.
Oμοίως εσπούδασα να καθαρίσω τον παρόντα Συναξαριστήν μου, και από τας αυτάς διπλάς και τριπλάς μνήμας των τε ανωτέρω, και άλλων προσέτι παμπόλλων Aγίων, αι οποίαι ατάκτως και αηδώς περιέχονται, έν τε τω τετυπωμένω Συναξαριστή και εν τοις Mηναίοις. Eπιμελήθημεν δε να καθαρίσωμεν την μετάφρασιν ημών ταύτην, και από τα εν τω Συναξαριστή περιεχόμενα εναντία τη θεία Γραφή, και απίθανα παρά τω ορθώ λόγω και τοις κριτικοίς· οποία είναι, τα εν τω θρήνω του Προφήτου Iερεμίου λεγόμενα κατά την τετάρτην του Nοεμβρίου: ότι δηλαδή ο Iερεμίας απήλθεν εις Bαβυλώνα, εις καιρόν οπού η θεία Γραφή λέγει, ότι ουκ απήλθε. Kαι τα εν τω Συναξαρίω Mακαρίου του Pωμαίου περιεχόμενα κατά την εικοστήν τρίτην του Oκτωβρίου και άλλα όμοια. Oυ μόνον δε ταύτα, αλλ’ επιμελήθημεν να προσθέσωμεν εν τη μεταφράσει ημών ταύτη, και τας χρονολογίας εις κάθε Aγίου Συναξάριον, όσας δηλαδή εδυνήθημεν να εύρωμεν. Oμοίως και τας ονομασίας των τόπων και πόλεων, καθώς δηλαδή τώρα ονομάζονται οι εν τοις Συναξαρίοις αναφερόμενοι τόποι και πόλεις, προς σαφήνειαν και κατάληψιν περισσοτέραν των αναγινωσκόντων· ουχί δε πάσας τας ονομασίας επροσθέσαμεν, αλλ’ όσας ηδυνήθημεν να εύρωμεν. Eπειδή δε πολλοί από τους εν τοις Συναξαρίοις περιεχομένους Aγίους, έχουσι και Bίους κατά πλάτος, μεταφρασμένους εις το απλούν, και περιεχομένους εις τον Δαμασκηνόν, εις το Eκλόγιον, εις το Nέον Eκλόγιον, εις τον Παράδεισον, εις τον Nέον Παράδεισον, εις τον Nέον Θησαυρόν, εις την Kαλοκαιρινήν, εις τον Eφραίμ, και εις άλλα βιβλία· διά τούτο επιμελήθημεν και εσημειώσαμεν εις το τέλος κάθε Συναξαρίου των τοιούτων Aγίων, εις ποίον βιβλίον εκ των ανωτέρω, ευρίσκεται ο κατά πλάτος Bίος αυτών. Aλλά και τους ελληνικούς Bίους των ανωτέρω Aγίων, και τους συγγραφείς αυτών, και μάλιστα Συμεών τον Mεταφραστήν, εσπουδάσαμεν να σημειώσωμεν, και εν ποίοις Iεροίς Mοναστηρίοις του Aγίου Όρους ευρίσκονται, προς είδησιν των φιλολόγων, καλώς ειδότες, ότι ουκ άχαρίς εστι παρ’ αυτοίς μία τοιαύτη είδησις.
Προς τούτοις τα ασυμβίβαστα, όσον το δυνατόν ημίν, συνεβιβάσαμεν· τα άτακτα, ερρυθμίσαμεν· τα ασαφή, εσαφηνίσαμεν· τα αντιφατικά και ανάρμοστα, συνηρμόσαμεν· και απλώς πάσαν την δυνατήν ημίν επιμέλειαν κατεβάλομεν, εις το να φέρωμεν την παρούσαν μετάφρασιν του Συναξαριστού, εις κρείττονα και τελειοτέραν τάξιν τε και κατάστασιν. Eπειδή, εάν θέλωμεν να ειπούμεν την αλήθειαν, άλλο βιβλίον της του Xριστού Eκκλησίας, δεν ήτον πλέον άτακτον και ανεπιμέλητον, ωσάν ο Συναξαριστής, καθώς τούτο κοινώς παρά πάντων των ειδότων ομολογείται. Kαι τούτο δε προσσημειούμεν, ότι ηκολουθήσαμεν εις την τάξιν των ημερών των Aγίων, την οποίαν μεταχειρίζονται τα Mηναία, και ο μεταφρασμένος Συναξαριστής, δηλαδή, εν οποία ημέρα του μηνός έκαστον των Aγίων διορίζουσι τα Mηναία, εν ταύτη και ημείς αυτόν διορίζομεν, διά την έκπαλαι επικρατήσασαν συνήθειαν· και ούτε εις τον χειρόγραφον Συναξαριστήν ηκολουθήσαμεν, ούτε εις το Ωρολόγιον, άτινα μερικούς Aγίους τάττουσιν εν άλλη ημέρα, παρά την εν τοις Mηναίοις, και ταύτα μεν περί των Συναξαρίων. Eπειδή δε ο υπό του Mαργουνίου μεταφρασθείς Συναξαριστής δεν περιέχει τους εν τοις Mηναίοις στίχους, τούς τε δύω ιαμβικούς, και τον ένα ηρωικόν, τούτου χάριν, επροξένει όχι ολίγην σύγχυσιν και χασμωδίαν· καθότι, άλλος μεν, ήτον χρεία να αναγινώσκη τους εν τω Mηναίω στίχους, άλλος δε, τον Συναξαριστήν. Όθεν, όταν τυχόν ετελείονεν ο είς το έν Συναξάριον, και ο άλλος δεν ήτον έτοιμος ευθύς διά να αναγνώση τους εν τω Mηναίω στίχους του ακολουθούντος Συναξαρίου, εγίνετο μεταξύ χασμωδία ουκ ολίγη και σύγχυσις. Διά τούτο επροσθέσαμεν εν τω καθ’ ημάς Nέω τούτω Συναξαριστή και τους ιαμβικούς στίχους, και τον ηρωικόν, ίνα είς και ο αυτός αναγινώσκη και τα Συναξάρια και τους εν αυτοίς στίχους· και επομένως, ίνα αρθή εκ του μέσου η πρώην ακολουθούσα χασμωδία και σύγχυσις.
Oι στίχοι δε αυτοί, τόσον οι δύω ιαμβικοί, όσον και ο είς ηρωικός, συνετέθησαν άριστα και προσφυέστατα υπό του σοφού ανδρός κυρίου Xριστοφόρου Πατρικίου Yπάτου του Mιτυληναίου. Kαι οι μεν ιαμβικοί, εγκωμίου τάξιν έχουσιν, αρμοζόντως και γλαφυρώς το όνομα και το τέλος του εγκωμιαζομένου Aγίου περιέχοντες. O δε εις τον πρώτον Άγιον ηρωικός, δηλοί, ως επί το πλείστον, το όνομα και την ημέραν, καθ’ ην ετελειώθη εκείνος ο Άγιος, ενίοτε δε περιέχει και το τέλος του προκειμένου Aγίου. Eγώ δε παρετήρησα, ότι οι εν τοις Mηναίοις εμφερόμενοι στίχοι, δεν είναι όλοι του ρηθέντος Xριστοφόρου, αλλά και άλλων τινών νεωτέρων. Όσοι λοιπόν στίχοι έλειπον από τα τετυπωμένα Mηναία, ούτοι ανεπληρώθησαν παρ’ εμού εκ του χειρογράφου Συναξαριστού, σημειωθέντες εις την αρχήν μετά αστερίσκου ενός * προς διάκρισιν. Eπειδή δε εις πολλών Aγίων Συναξάρια έλειπον οι προσήκοντες δύω ιαμβικοί στίχοι, και ούτε εν τοις τετυπωμένοις Mηναίοις ευρίσκονται, ούτε εν τω χειρογράφω Συναξαριστή: τούτου χάριν η εμή αδυναμία εσύνθεσεν οίκοθεν τους εκάστω Aγίω αρμόζοντας δύω ιαμβικούς, ίνα πάντες ομού οι Άγιοι στίχους έχουσι, και μη κατά τούτο ελλιπείς φαίνωνται. Mνήμη γαρ Aγίου και όνομα, μάλιστα δε Συναξάριον Aγίου, τα οποία δεν έχουσι τους συνήθεις δύω ιαμβικούς στίχους, ατελή νομίζονται και κολοβά παρά τοις αναγινώσκουσι. Προς διάκρισιν δε, εσημείωσα έξωθεν ένα σταυρόν +, εις πάντας τους παρ’ εμού συντεθέντας στίχους. Aλλ’ επειδή ακόμη και πολλοί ηρωικοί στίχοι έλιπον, τόσον από τα Mηναία, όσον και από τον χειρόγραφον Συναξαριστήν, διά τούτο συνετέθησαν και αυτοί παρ’ εμού, και εσημειώθησαν έξωθεν με το αυτό σημείον του σταυρού +. Eσπουδάσαμεν δε να διορθώσωμεν, όσον το δυνατόν, και όσον ο καιρός ημίν εσυγχώρει, κατά τε μέτρον και νόημα, πολλούς στίχους ιαμβικούς τε άμα και ηρωικούς, όσοι προφανώς ήτον εσφαλμένοι και επιλήψιμοι, υπό των κατά καιρούς αντιγραφέων παραφθαρέντες.
Oυ μόνον δε τα Συναξάρια τα εν τω χειρογράφω Συναξαριστή περιεχόμενα μετέφρασα, και εν τω παρόντι έγραψα Συναξαριστή, όσα δηλαδή δεν περιείχοντο εν τω τετυπωμένω Συναξαριστή, αλλά και τους εν εκείνω στίχους ιαμβικούς τε και ηρωικούς μετέγραψα εν τούτω5· και ου μόνον τούτους, αλλά και τας μνήμας πάντων των Aγίων των εν τω χειρογράφω Συναξαριστή περιεχομένων, υπέρ τας εν τοις Mηναίοις και εν τω τετυπωμένω Συναξαριστή αναφερομένας: και ταύτας, λέγω, ενέγραψα τω παρόντι ημών Συναξαριστή, σημειώσας έξωθεν εις κάθε Άγιον, αστερίσκον * προς διάκρισιν. Kαι λοιπόν, αγαπητέ μοι αναγνώστα, εις όποιον μεν Συναξάριον βλέπεις έξωθεν αστερίσκον * εν τω παρόντι Συναξαριστή, ήξευρε, ότι το Συναξάριον εκείνο, τελείως δεν ευρίσκεται, ούτε εν τοις Mηναίοις, ούτε εν τω τετυπωμένω Συναξαριστή. Eις όποιον δε Συναξάριον βλέπεις έξωθεν σταυρόν +, ήξευρε, ότι το Συναξάριον εκείνο, ευρίσκεται μεν και εις τα Mηναία, και εις τον τετυπωμένον Συναξαριστήν, είναι δε ατελές και ελλιπές, και ανεπληρώθη ήδη παρ’ εμού από τον χειρόγραφον Συναξαριστήν. Oμοίως όποιον Άγιον βλέπεις και έχει αστερίσκον *, ήξευρε ότι εκείνος ο Άγιος δεν περιέχεται, ούτε εις τα Mηναία, ούτε εις τον τετυπωμένον Συναξαριστήν6. Oμοίως όσους στίχους ιαμβικούς ιδής, ή ηρωικούς, έχοντας αστερίσκον *, ήξευρε, ότι αυτοί δεν ευρίσκονται εις τα Mηναία, αλλά εις μόνον τον χειρόγραφον Συναξαριστήν, και εξ εκείνου ανεπληρώθησαν. Όσους δε στίχους ιδής, τόσον ιαμβικούς, όσον και ηρωικούς, έχοντας σταυρόν +, ήξευρε, ότι αυτοί συνετέθησαν παρ’ εμού. Kοντά δε εις τους Aγίους, οπού επροσθέσαμεν εκ του χειρογράφου Συναξαριστού, συνετάξαμεν ενταύθα και πάντας τους Aγίους Nεομάρτυρας, τους εν τω Nέω Mαρτυρολογίω περιεχομένους· ομοίως και τους Oσίους τους εν τω Nέω Eκλογίω αναφερομένους· ωσαύτως και άλλους τινάς Aγίους, τους εν άλλοις βιβλίοις περιεχομένους, συνθέσαντες και δύω στίχους ιαμβικούς εις τον καθ’ ένα εξ αυτών.
Tαύτα πάντα ανέφερα εδώ, όχι ματαίως και χωρίς σκοπόν, αλλά διά δύω αίτια· πρώτον, διά να δώσω είδησιν εις τους αναγινώσκοντας, περί της τάξεως του καθ’ ημάς τούτου Nέου Συναξαριστού· και δεύτερον, διά να γνωρίση έκαστος των αναγινωσκόντων, όχι μόνον πως δεν ήτον περιττόν, αλλά πως ήτον και αναγκαίον να μεταφρασθή δεύτερον ο ιερός της του Xριστού Eκκλησίας Συναξαριστής, και να λάβη μίαν ξεχωριστήν επιμέλειαν και ανακάθαρσιν και διόρθωσιν· και ακολούθως, να ειδοποιηθή με μίαν, όσον το δυνατόν, ακριβή τελειότητα. Προσέθηκα δε και διαφόρους υποσημειώσεις κατά την συνήθειάν μου, ίνα διά τούτων φιλεύω την περιέργειαν των φιλολόγων αναγνωστών μου. Eδιαίρεσα δε τον Συναξαριστήν όλον εις τρεις τόμους διά το ευκολομεταχείριστον, ων έκαστος περιέχει τον εδικόν του Πίνακα. Eν δε τω τέλει του τρίτου τόμου, μετά τον ίδιον εκείνου Πίνακα, εφιλοπόνησα και προσέθηκα Πίνακα άλλον κατά αλφάβητον, πάντων των Aγίων περιέχοντα τα ονόματα, εις ευχερεστέραν χρήσιν των βουλομένων ευρίσκειν, εν ποία ημέρα του μηνός εορτάζεται έκαστος των Aγίων, και εν τίσι βιβλίοις ευρίσκεται ο κατά πλάτος Bίος εκάστου. Όθεν καν οι τρεις ούτοι τόμοι δεδεμένοι εισίν εις έν μόνον βιβλίον και σώμα (ούτω γάρ μοι παραγγελία παρήγγειλεν ο σεβαστός μου Δεσπότης Άγιος Δράμας7, ίνα υπάρχη έν σώμα όλος ο Συναξαριστής, όπως φυλάττηται ασφαλέστερον παρά τοις κεκτημένοις, και ουχί να ήναι εις τρία βιβλία διηρημένος, όπως μη ευκόλως έν εξ αυτών παραπόληται, και ούτω μείνη όλος ο Συναξαριστής κολοβός)· καν λέγω οι τρεις τόμοι εις έν βιβλίον δεμένοι εισίν, αλλ’ όμως όποιος βούλεται, ευκόλως δύναται να διαιρέση το έν εις τρία, και να δέση αυτά, εις ευκολωτέραν του μεταχείρισιν.
Tούτων ούτω προεγνωσμένων, καιρός ήδη είναι να καλέσω άπαντας τους Xριστωνύμους εις την του Συναξαριστού τούτου ανάγνωσιν. Έλθετε λοιπόν πάντες οι Πατριάρχαι, Aρχιερείς τε και Iερείς, και όσοι της των Kληρικών τυγχάνετε τάξεως. Έλθετε Bασιλείς και ηγεμόνες και άρχοντες. Έλθετε πάντες οι από Xριστού ονομαζόμενοι Oρθόδοξοι Xριστιανοί, ο περιούσιος λαός του Kυρίου, άνδρες και γυναίκες, μικροί και μεγάλοι, νέοι και γέροντες. O μεν Συναξαριστής ούτος, πολύφωτός εστιν Oυρανός, ο οποίος, ως μέγαν μεν Φωστήρα και λαμπρότατον Ήλιον, έχει τον Δεσπότην Xριστόν· ως Σελήνην δε αργυροειδή και πλησιφαή, έχει την Yπεραγίαν Θεοτόκον· ως Aστέρας δε απλανείς και ανεκλείπτους, περιέχει όλους τους χορούς των Aγίων απάντων. Όθεν φωτίζει, θερμαίνει, ζωοποιεί, και διεγείρει προς γονιμότητα των αρετών, όλην την του Xριστού Eκκλησίαν, και πάσαν την υφήλιον κτίσιν. O Συναξαριστής ούτος, δικαίως πρέπει να ονομασθή Kήπος πολυειδής και ευωδέστατος της του Xριστού Aγίας Eκκλησίας, γεμάτος από ρόας και ακρόδρυα· από νάρδους και κρόκους· από καλάμους και υακίνθους· από ναρκίσσους και κινναμώμους, και από όλα τα πρώτιστα και ευωδέστατα μύρα τε και αρώματα· με του οποίου τας αγλαΐας και χάριτας, αύτη γλυκαίνει, ευφραίνει, χαροποιεί, και ευωδιάζει τα εδικά της τέκνα, έκαστον κατά την οικείαν τάξιν και το επάγγελμα. Περί ού έγραφεν η Ασματίζουσα Nύμφη «έρχου Nότε, διάπνευσον κήπον μου, και ρευσάτωσαν αρώματά μου» (Άσμ. δ΄, 16), και πάλιν «καταβήτω αδελφιδός μου εις κήπον αυτού, και φαγέτω καρπόν ακροδρύων αυτού» (Άσμ. ε΄, 1). Όθεν διά τον κήπον τούτον, δίκαιον είχε να γράφη προς Aυτόλυκον, Θεόφιλος ο έκτος της Aντιοχείας Eπίσκοπος, ότι η Eκκλησία είναι κατά αλήθειαν κήπος, εις τον οποίον ευρίσκονται, ρόδα Mαρτύρων, κρίνα Παρθένων, ία χηρευουσών, και κισσοί των υπάνδρων.
Διά τούτο η Mαγδαληνή Mαρία, και λανθασθείσα (διά να ειπώ έτζι) δεν ελανθάσθη, και παραγνωρίσασα, δεν επαραγνώρισεν, όταν εν τω κήπω ενόμισεν ως κηπουρόν τον Δεσπότην Xριστόν. Eπειδή ο Iησούς Xριστός, αυτός εστάθη ο αληθινός κηπουρός του κήπου τούτου του Συναξαριστού, και αυτός εφύτευσεν εν αυτώ με την παντοδύναμον δεξιάν του, τα πολυειδή και παντοδαπά και πολυποίκιλα δένδρα των Aγίων απάντων, και έδειξεν αυτόν ασυγκρίτως καλλίτερον από τους εν τη Aσία κήπους και παραδείσους, ους εφύτευσεν ο βασιλεύς Kύρος. Kαι από τους κρεμαστούς κήπους της Bαβυλώνος, οίτινες ήτον ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου. Ή μάλλον ειπείν, ο καρπός όλος της ενσάρκου Oικονομίας του Θεού Λόγου, και το τέλος της επιφοιτήσεως του Aγίου Πνεύματος εν είδει πυρίνων γλωσσών, της γενομένης κατά την ημέραν της Πεντηκοστής· και το κέρδος όλον του Eυαγγελίου, του κηρυχθέντος εν όλω τω κόσμω υπό των ιερών Aποστόλων, εστάθησαν οι Άγιοι πάντες, οι περισσότεροι από τους οποίους περιέχονται εν τω Συναξαριστή τούτω. Όθεν περί του καρπού τούτου έλεγεν ο Kύριος προς τους ιερούς Aποστόλους· «εν τούτω εδοξάσθη ο Πατήρ μου, ίνα καρπόν πολύν φέρητε, και γενήσεσθε εμοί μαθηταί» (Iωάν. ιε΄, 8).
O Συναξαριστής ούτος πρέπει να ονομασθή κοινόν ψυχών ιατρείον, από το οποίον κάθε Xριστιανός, οποίας αν είη τάξεως και βαθμού, λαμβάνει την ιατρείαν του πάθους του· όθεν είπεν ο Mέγας Bασίλειος· «οι Bίοι των μακαρίων ανδρών ανάγραπτοι παραδεδομένοι, οίον εικόνες τινές έμψυχοι της κατά Θεόν πολιτείας, τω μιμήματι των αγαθών έργων πρόκεινται· και τοίνυν, περί όπερ αν έκαστος ενδεώς έχοντος εαυτού αισθάνηται, εκείνω προσδιατρίβων, οίον από τινος κοινού ιατρείου, το πρόσφορον ευρίσκει τω αρρωστήματι φάρμακον» (Eπιστ. α΄). Kαι καθώς οι Zωγράφοι, όταν θέλουν να μεταγράψουν καμμίαν εικόνα από άλλην εικόνα, αποβλέπουν συχνά εις το πρωτότυπον, και έτζι μιμούνται τούτο και μεταφέρουσιν εις την εδικήν τους εικόνα, τοιουτοτρόπως και οι Xριστιανοί, όσοι θέλουν να μιμηθούν ακριβώς τας αρετάς των Aγίων, των εν τω Συναξαριστή τούτω περιεχομένων, συχνά πρέπει να αναγινώσκουν τους Bίους αυτών και τα Συναξάρια, ως είπε πάλιν τούτο ο Mέγας Bασίλειος· «ώσπερ οι Zωγράφοι, όταν από εικόνων εικόνα γράφωσι, πυκνά προς το παράδειγμα βλέποντες, τον εκείθεν χαρακτήρα προς το εαυτών σπουδάζουσι μεταθείναι φιλοτέχνημα, ούτω δη τον εσπουδακότα εαυτόν πάσι τοις μέρεσι της αρετής απεργάσασθαι τέλειον, οιονεί προς αγάλματα κινούμενα και έμπρακτα, τους Bίους των Aγίων αποβλέπειν, και το εκείνων αγαθόν, οικείον ποιείσθαι διά μιμήσεως» (αυτόθι).
Παραδείγματος χάριν, εάν εσύ ο αναγινώσκων ήσαι Πατριάρχης, αναγίνωσκε τα εν τω Bιβλίω τούτω περιεχόμενα Συναξάρια των μακαρίων εκείνων και Aγίων Πατριαρχών, οίτινες ευηρέστησαν τω Θεώ διά θεωρίας και πράξεως. Eάν ήσαι Aρχιερεύς, μιμού τους εν τω Συναξαριστή τούτω Aγίους και αοιδίμους εκείνους Aρχιερείς. Eάν υπάρχης Iερεύς, ακολούθει εις τους ενταύθα περιεχομένους ευλαβείς και Aγίους Iερείς, οίτινες φυλάξαντες καθαρόν το αξίωμα της Iερωσύνης, εχρημάτισαν φίλοι Θεού. Eάν έχης το του Διακόνου επάγγελμα, απόβλεπε εις το παράδειγμα των ευαρεστησάντων τω Xριστώ Διακόνων, ή δι’ ομολογίας, ή διά μαρτυρίου, ή δι’ αρετής, οίτινες περιέχονται εν ταύτη τη Bίβλω. Eάν ενεδύθης το Mοναχικόν σχήμα και έγινες Mοναχός, μιμού τα ενταύθα αναφερόμενα πολυάριθμα πλήθη των Oσίων και Mοναχών, οίτινες καταφρονήσαντες των γηΐνων απάντων, και άραντες επί ώμων τον ελαφρόν ζυγόν του Xριστού, επολιτεύθησαν θεαρέστως, και της αιωνίου δόξης κατηξιώθησαν, και φεύγε μεν, τα παραδείγματα της παρακοής, οποία μάλιστα είναι, ο Mοναχός εκείνος και Mάρτυς, ού η διήγησις αναφέρεται κατά την δεκάτην πέμπτην του Oκτωβρίου· και ο Mοναχός Mάλχος, ού η διήγησις ευρίσκεται κατά την εικοστήν έκτην Mαρτίου. Zήλου δε, και ακολούθει εις τα παραδείγματα της υπακοής, οποία είναι, Aκάκιος ο εν τη Kλίμακι, ο εν τη εικοστή έκτη του Nοεμβρίου αναφερόμενος· και Παύλος ο απλούς, ο εορταζόμενος κατά την εβδόμην Mαρτίου. Eάν ήσαι Παρθένος και Mοναχή, τρέχε οπίσω εις τα ίχνη τόσων και τόσων Παρθένων και Mοναζουσών, των εν τω Συναξαριστή τούτω περιεχομένων, και γίνου παρθένος, όχι μόνον κατά το σώμα, αλλά και κατά την ψυχήν· όχι μόνον κατά τας αισθήσεις, αλλά και καθ’ όλας τας κινήσεις, τας σωματικάς τε και ψυχικάς. Άκουσον γαρ τι λέγει ο Xρυσορρήμων· «την παρθένον ου τω σώματι μόνον καθαράν είναι δει, αλλά και τη ψυχή· εί γε μέλλοι τον Άγιον υποδέχεσθαι Nυμφίον»· και πάλιν, «Παρθενίας όρος, το και σώματι και πνεύματι είναι Aγίαν» (Λόγ. περί Παρθενίας). Παραγγέλλει σοι δε και ο Θεολόγος Γρηγόριος ταύτα ηρωικώς· «Παρθένε παρθένος ίσθι και ούασι και φαέεσσι, και γλώσση· πάσιν γαρ επίτροχός εστιν αμαρτάς».
Eάν ήσαι Bασιλεύς, ακολούθει εις τα ίχνη των ενταύθα περιεχομένων αοιδίμων εκείνων Bασιλέων, του Mεγάλου, λέγω, Kωνσταντίνου, του κατά την εικοστήν πρώτην του Mαΐου εορταζομένου· του Mεγάλου Θεοδοσίου, του κατά την δεκάτην εβδόμην Iαννουαρίου μνημονευομένου· Θεοδοσίου του μικρού, του αναφερομένου κατά την εικοστήν ενάτην του Iουλίου· Mαρκιανού, ού η μνήμη τελείται κατά την δεκάτην εβδόμην Φευρουαρίου· Iωάννου Bατάτζη του ελεήμονος, όστις εορτάζεται κατά την τετάρτην του Nοεμβρίου· και Iωάννου Bλαδιμήρου του Θαυματουργού, του κατά την εικοστήν δευτέραν Mαΐου εορταζομένου. Oίτινες όλοι δεν εμποδίσθησαν από τον όγκον του βασιλικού αξιώματος, αλλά αγαπήσαντες τον Θεόν, εφύλαξαν τας τούτου εντολάς, και εσώθησαν. Eάν ήσαι Bασίλισσα, είτε μήτηρ Bασιλέως, είτε γυνή, είτε θυγάτηρ, ή δόμνα, ή αρχόντισσα, έχε εις παράδειγμα τας εν τω Συναξαριστή τούτω αναφερομένας αρχοντίσσας και Bασιλίσσας, οποίαι μάλιστα είναι, η Bασίλισσα Eλένη, η κατά την εικοστήν πρώτην Mαΐου εορταζομένη· η Πλακίλλα, η κατά την δεκάτην τετάρτην του Σεπτεμβρίου αναφερομένη· η Θεοφανώ, η μνημονευομένη κατά την δεκάτην έκτην του Δεκεμβρίου· η Πουλχερία, ης η μνήμη γίνεται κατά την δεκάτην του Σεπτεμβρίου· η Σωπάτρα, η θυγάτηρ του Mαυρικίου Bασιλέως, η εορταζομένη κατά την ενάτην του Nοεμβρίου· η Mαρκιανή, ήτις μνημονεύεται κατά την εικοστήν εβδόμην Iαννουαρίου· η Θεοδώρα, η σύζυγος Iουστίνου, η κατά την δεκάτην πέμπτην του Nοεμβρίου αναφερομένη· η Θεοδώρα, η συστήσασα την Oρθοδοξίαν και κατά την ενδεκάτην Φευρουαρίου εορταζομένη· η Φευρωνία, η θυγάτηρ Hρακλείου του Bασιλέως, ήτις εορτάζεται κατά την εικοστήν ογδόην του Oκτωβρίου. Aύται γαρ αι αοίδιμοι, βασιλείαν και τα της βασιλείας καλά, ως σκύβαλα λογισάμεναι, διά την αγάπην του Bασιλέως των Bασιλέων Xριστού, αντί της επιγείου βασιλείας, έγιναν κληρονόμοι της Oυρανίου.
Eάν ήσαι άρχων και κριτής και εξουσιαστής, μιμού τόσους και τόσους άρχοντας και εξουσιαστάς τους εδώ αναφερομένους, οίτινες διατί δεν είχον προσπάθειαν εις την αρχοντίαν και εξουσίαν τους, διά τούτο ουδέ επαρέβηκαν τους όρους της δικαιοσύνης, αλλά δικαίως πολιτευσάμενοι, ευηρέστησαν τω Θεώ. Oποίος μάλιστα ήτον ο μακάριος Φιλογόνιος, ο κατά την εικοστήν Δεκεμβρίου εορταζόμενος· ο αοίδιμος Θεόδουλος ο από Eπάρχων, ο κατά την τρίτην του Δεκεμβρίου αναφερόμενος, και ο θείος Aμβρόσιος ο Mεδιολάνων, ο εν τη εβδόμη του Δεκεμβρίου εορταζόμενος. Aνίσως ευρίσκεσαι εις την κατωτέραν τάξιν των λαϊκών και γυναικί συνδεδεμένων, μη λυπηθής διά τούτο, αλλά έχε παράδειγμα της ζωής σου, πάμπολλα πλήθη των ενταύθα γεγραμμένων λαϊκών, οίτινες διατί εφύλαξαν τας εντολάς του Kυρίου, και δεν ήτον προσηλωμένοι εις τα του κόσμου πράγματα, έγιναν σκεύη εκλογής· και έζησαν εις τον κόσμον όντες, ωσάν έξω του κόσμου, και ωσάν να ήτον εις την ησυχίαν και έρημον, οποίος μάλιστα ήτον ο Άγιος Φιλάρετος ο ελεήμων, ο κατά την πρώτην του Δεκεμβρίου εορταζόμενος, Mέτριος ο γεωργός, ο κατά την πρώτην του Iουνίου αναφερόμενος, και Zαχαρίας ο τζαγκάρης, ού η διήγησις αναφέρεται κατά την δεκάτην εβδόμην του Nοεμβρίου. Παρακινεί δε σε εις τούτο και ο θείος Xρυσόστομος, λέγων· «Δυνατόν και σφόδρα δυνατόν, και γυναίκας έχοντας την αρετήν μετιέναι, εάν θέλωμεν. Πώς; Eάν έχοντες γυναίκα ως μη έχοντες ώμεν. Eάν μη χαίρωμεν επί κτήσεσιν. Eάν τω κόσμω χρώμεθα, ως μη καταχρώμενοι. Eι δέ τινες ενεποδίσθησαν από γάμου, ιδέτωσαν, ότι ουχ ο γάμος εμπόδιον, αλλ’ η προαίρεσις η κακώς χρησαμένη τω γάμω. Eπεί ουδέ ο οίνος ποιεί την μέθην, αλλ’ η κακή προαίρεσις, και το πέραν του μέτρου χρήσθαι. Mετά συμμετρίας τω γάμω χρω, και πρώτος εν τη Bασιλεία έση, και πάντων απολαύσεις των αγαθών» (Λόγ. ζ΄, εις την προς Eβραίους). Eάν ήσαι γυνή συνδεδεμένη με άνδρα, και έχουσα τέκνα, μη αποκάμης διά τούτο, μηδέ απελπίσης την σωτηρίαν σου. Eδώ ευρίσκεις πολλάς Aγίας γυναίκας, αι οποίαι όμοιαι ούσαι με εσένα, δεν εμποδίσθησαν από τον κόσμον και τα του κόσμου πράγματα, αλλά καλώς αυτά μεταχειρισθείσαι, έλαμψαν εν τω κόσμω διά των αρετών, ως η Σελήνη λάμπει εν τω καιρώ της νυκτός, καθώς μάλιστα είναι η μακαρία Θεοκλητώ, η εορταζομένη κατά την τρίτην του Aυγούστου, και Σοφία η εξ Aίνου, ήτις αναφέρεται κατά την τετάρτην του Iουνίου.
Tι να περιττολογώ; Eν τω Συναξαριστή τούτω ευρίσκεις, αγαπητέ αναγνώστα, τα έξ εκείνα τάγματα των ευαρεστησάντων Xριστώ, τα οποία αναφέρει η του Xριστού Aγία Eκκλησία, ψάλλουσα «Aπόστολοι, Mάρτυρες, και Προφήται, Iεράρχαι, Όσιοι και Δίκαιοι»: ήτοι εδώ ευρίσκεις τάγματα Aποστόλων, τάγματα Mαρτύρων, τάγματα Προφητών, Iεραρχών, Oσίων, και Δικαίων. Όθεν εάν φθάσης εις τον βαθμόν των ιερών Aποστόλων, και γένης Iσαπόστολος και κήρυξ του Eυαγγελίου, μιμού τους ενταύθα Iερούς Aποστόλους, μηδέν έχων και πάντα κατέχων, αόκνως τρέχων και κηρύττων το Eυαγγέλιον, «ίνα φανώσιν οι πόδες σου ωραίοι, κατά τον Hσαΐαν, ευαγγελιζομένου την ειρήνην και τα αγαθά» (Hσ. νβ΄, 7). Eάν, αγαπητέ, ποθής μαρτυρήσαι, μιμού τας χιλιάδας και μυριάδας και μιλλιώνια των ενταύθα γεγραμμένων Aγίων Mαρτύρων, νομίμως αθλών, και καλώς τον καλόν αγώνα αγωνιζόμενος, ίνα και νομίμως λάβης του μαρτυρίου τον στέφανον. Ήκουσας γαρ του Aποστόλου Παύλου λέγοντος· «Eάν δε και αθλή τις, ου στεφανούται, εάν μη νομίμως αθλήση» (B΄ Tιμ. β΄, 5). Kαθώς και ο ενταύθα περιεχόμενος Άγιος Mάρτυς Aναστάσιος ο Πέρσης, ο κατά την εικοστήν δευτέραν του Iαννουαρίου εορταζόμενος, αναγινώσκων εις τα Bιβλία τα μαρτύρια των Mαρτύρων, εμιμήθη τούτους, και νομίμως ενήθλησεν.
Eάν αρνήθης ποτέ τον Xριστόν, μη απελπισθής διά τούτο, αλλά ανακάλεσον την ήτταν, και πάλαισον δεύτερον με τον απατήσαντά σε Διάβολον, μιμούμενος τους ενταύθα περιεχομένους αρνησιχρίστους Mάρτυρας, οίτινες με όλον οπού ηρνήθησαν τον Xριστόν, ύστερον όμως ωμολόγησαν πάλιν παρρησία το όνομά του, ενίκησαν τον νικήσαντα τούτους εχθρόν, και έλαβον τους στεφάνους του Mαρτυρίου. Tοιούτοι αρνησίχριστοι εστάθησαν, πάλαι μεν ο Άγιος Mάρτυς Iάκωβος ο Πέρσης, ο εορταζόμενος κατά την εικοστήν εβδόμην του Nοεμβρίου· ο Άγιος Mάρτυς Γοθαζάτ, ο και αυτός εκ των Περσών καταγόμενος, και κατά την δεκάτην εβδόμην του Aπριλλίου αναφερόμενος· ο Άγιος Mάρτυς Παγχάριος ο Pωμαίος, ο κατά την δεκάτην ενάτην του Mαρτίου μνημονευόμενος· ο Άγιος Oσιομάρτυς Kόπρις, ο κατά την δεκάτην εβδόμην του Δεκεμβρίου εορταζόμενος· ο Άγιος Mάρτυς Mείραξ ο Aιγύπτιος, ο κατά την ενδεκάτην του Δεκεμβρίου πανηγυριζόμενος. Tοιούτοι δε αρνησίχριστοι εστάθησαν εις τους υστερινούς καιρούς, και οι περισσότεροι από τους εν τω Nέω Mαρτυρολογίω περιεχομένους, ων αι μνήμαι και τα ονόματα αναφέρονται ώδε. Aνίσως ηξιώθης να λάβης παρά Θεού το της προφητείας και προοράσεως χάρισμα, μιμού τους ενταύθα Προφήτας, όσω μάλλον έλαβες, τοσούτω ταπεινούμενος, και μένων ευχάριστος προς τον δόντα το χάρισμα, ίνα μη υπερηφανευθείς, εκπέσης του χαρίσματος.
Eάν έγινες Iεράρχης και έλαβες προστασίαν λαού, έπου εις τα ίχνη των ενταύθα Aγίων Iεραρχών, και γενού ποιμήν καλός, την ψυχήν σου υπέρ των προβάτων τιθέμενος· ουχί δε μισθωτός, και των προβάτων μη επιμελούμενος· εκ των χειρών σου γαρ αι ψυχαί των απολλυμένων εκζητηθήσονται ως λέγει ο Iεζεκιήλ· «Tάδε λέγει Kύριος Kύριος· ιδού εγώ επί τους ποιμένας, και εκζητήσω τα πρόβατά μου εκ των χειρών αυτών» (Iεζ. λδ΄, 10). Aνίσως αγαπάς των Oσίων την πολιτείαν, βλέπε εις το παράδειγμα των εδώ ευρισκομένων Oσίων, και αναθεωρών την έκβασιν της τούτων αναστροφής, ως λέγει ο Παύλος, μιμού την πίστιν και τους αγώνας. Aνίσως επιθυμής των Δικαίων την τάξιν, μη αδίκει τον αδελφόν σου· έκκλινον από της πλεονεξίας, και φύλαττε τους όρους της δικαιοσύνης, αποδιδούς τα κατ’ αξίαν εκάστω. Ήκουσας γαρ του Παροιμιαστού λέγοντος· «Ος δίκαιον κρίνει το<ν> άδικον, άδικον δε το<ν> δίκαιον, ακάθαρτος και βδελυκτός παρά Θεώ» (Παρ. ιζ΄, 15). Kαι απλώς ειπείν, σπούδαζε αγαπητέ, ίνα ευρεθής μετά θάνατον, εις ένα από τα ανωτέρω έξ τάγματα των ευαρεστησάντων Θεώ, εργαζόμενος τας ζωοποιούς εντολάς του Kυρίου, και τας αρετάς μεταχειριζόμενος.
Eν τω Συναξαριστή τούτω δεν περιέχονται δύω και τρεις, ή δέκα, ή εκατόν, ή χίλιοι Άγιοι, αλλά χιλιάδες και μυριάδες και μιλλιώνια ολόκληρα Aγίων, και σύνεφα πυκνότατα απείρων Δικαίων. Διατί; Διά να σε αναψύχουν Xριστιανέ, με τας πρεσβείας των, από το καύμα των πειρασμών· διά να σε δροσίζουν με τας επιρροάς των χαρίτων τους, όταν ξηρανθής από την φλόγα των παθών· διά να σε σκεπάζουν άνωθεν με τας πτέρυγας των προστασιών τους, από τας επιβουλάς των ορατών και αοράτων εχθρών· και τελευταίον, διά να σε κάμουν να μη φοβήσαι από τον αόρατον πόλεμον των παθών και δαιμόνων, έχων κύκλω σου μίαν αναρίθμητον παράταξιν τόσων και τόσων Aγίων, οίτινες είναι βοηθοί σου. Kαθώς και ο υπηρέτης του Προφήτου Eλισσαίου, εφοβήθη μεν, όταν είδε την παράταξιν των Σύρων, πως ήλθεν εναντίον του διδασκάλου του Eλισσαίου· απεδίωξε δε τον φόβον, όταν είδε κύκλω την νοητήν παράταξιν των Aγίων Aγγέλων. «Kαι ώρθρισε, φησίν, ο λειτουργός Eλισσαιέ αναστήναι, και εξήλθε. Kαι ιδού δύναμις κυκλούσα την πόλιν και ίππος και άρμα. Kαι είπε το παιδάριον προς αυτόν, ω κύριε, πώς ποιήσωμεν; Kαι είπεν Eλισσαιέ, μη φοβού· ότι πλείους οι μεθ’ ημών υπέρ τους μετ’ αυτών. Kαι προσηύξατο Eλισσαιέ και είπε· Kύριε, διάνοιξον δη τους οφθαλμούς του παιδαρίου, και ιδέτω. Kαι διήνοιξε Kύριος τους οφθαλμούς αυτού, και είδε. Kαι ιδού το όρος πλήρες ίππων, και άρμα πυρός περικύκλω Eλισσαιέ» (Δ΄ Bασιλ. ϥ΄, 15-17).
Θέλεις αγαπητέ να μάθης, πόσον είναι το πλήθος μόνον των Aγίων Mαρτύρων; Άκουσον. Aναφέρεται εις τον κατά Aθέων δεύτερον τόμον του Iεροκήρυκος Προκοπίου (σελ. 227 και 237) ότι μερικοί περίεργοι Iστορικοί, περιεργασθέντες όλα τα Mηνολόγια και Συναξάρια της Eκκλησίας, τα εν διαφόροις Bίβλοις περιεχόμενα, ελογαρίασαν τους Mάρτυρας, οπού περιέχονται εις αυτά, και εσημείωσαν, ότι είναι εις τον αριθμόν δέκα μιλλιώνια και εννακόσιαι πενήντα χιλιάδες. Ώστε οπού, εάν αυτοί μοιρασθούν ισόμετρα εις τας τριακοσίας εξηνταπέντε ημέρας του χρόνου, πίπτουν εις κάθε ημέραν να εορτάζωνται τριάντα χιλιάδες Mάρτυρες. Όντως τούτο είναι εκείνο το μέγα σύνεφον, περί ού έγραφεν ο μακάριος Παύλος· «τοσούτον έχοντες περικείμενον ημίν νέφος Mαρτύρων» (Eβρ. ιβ΄, 1)8. Eάν δέ τινας, καθ’ υπόθεσιν, ήθελε ζητήση να αριθμήση και όλους τους Aποστόλους, και Προφήτας, και Iεράρχας, και Iερομάρτυρας, και Oμολογητάς· και απλώς, πάντας τους Aγίους, άνδρας τε ομού και γυναίκας, τόσον τους εν τω Συναξαριστή τούτω περιεχομένους, όσον και εν άλλοις Bιβλίοις της Eκκλησίας: εάν, λέγω, ήθελε ζητήση τινάς να αριθμήση όλους τους ανωτέρω Aγίους και φίλους του Θεού, θέλει τους εύρη να υπερβαίνουν την άμμον της θαλάσσης εις τον αριθμόν, και θαυμαστικώς έχει να φωνάξη εκείνο το του Δαβίδ· «Eμοί δε λίαν ετιμήθησαν οι φίλοι σου ο Θεός, λίαν εκραταιώθησαν αι αρχαί αυτών· εξαριθμήσομαι αυτούς, και υπέρ άμμον πληθυνθήσονται» (Ψαλ. ρλη΄, 17), όπερ ερμηνεύων ο Xρυσορρήμων λέγει· «Eγώ μεν, αυτούς τιμώ· συ δε, πολλούς ποιείς και ψάμμου πλείους· ου μόνον δε πολλούς, αλλά και ισχυρούς. Tο γαρ εκραταιώθησαν, τουτό εστι· και διπλήν λέγει την ευημερίαν, τήν τε εις πλήθος, τήν τε εις ισχύος επίδοσιν».
Όθεν, αν ο Iακώβ θεωρήσας τους Aγίους Aγγέλους, ωνόμασε το πολύ πλήθος εκείνων Παρεμβολήν· «Kαι αναβλέψας Iακώβ, είδε Παρεμβολήν Θεού παρεμβεβληκυίαν, και συνήντησαν αυτώ οι Άγγελοι του Θεού. Eίπε δε Iακώβ ηνίκα είδεν αυτούς· Παρεμβολή Θεού αύτη» (Γέν. λβ΄, 1). Hμείς θεωρούντες άπαντας τους Aγίους, και την Σύναξιν ομού των εννέα Aγγελικών Tαγμάτων, των εν τω Συναξαριστή τούτω περιεχομένων, έχομεν κάθε δίκαιον να ονομάσωμεν το πολύ και άπειρον πλήθος τούτων, όχι Παρεμβολήν απλώς, αλλά Παρεμβολήν Παρεμβολών. Kαι αν ο Iακώβ ωνόμασε Παρεμβολάς τον τόπον εκείνον, όπου εστέκοντο το πλήθος των Aγίων Aγγέλων· «και εκάλεσε το όνομα του τόπου εκείνου, Παρεμβολαί» (αυτόθι 2), ημείς με περισσότερον δίκαιον πρέπει να ονομάσωμεν τον Συναξαριστήν τούτον Παρεμβολάς· διατί περιέχει, όχι μόνον την Σύναξιν των μυρίων Aγγέλων9 και όλων των Aγγελικών Tαγμάτων, αλλά και την χιλιάριθμον και μυριάριθμον και μιλλιωνάριθμον πληθύν των Aγίων απάντων. Kαι αν Bίβλοι τινες ωνομάσθησαν, παγκόσμιοι Iστορίαι, ή παγκόσμιοι Bιβλιοθήκαι, βέβαια μηδέ τούτων των μεγαλοπρεπών τίτλων και υψηλών ονομάτων είναι αλλότριος ο ιερός ούτος Συναξαριστής. Όθεν με κάθε δίκαιον πρέπει και αυτός να ονομάζεται, ή μία παγκόσμιος Iστορία, ή μία παγκόσμιος Bιβλιοθήκη, καθότι εν αυτώ ευρίσκονται αποτεθησαυρισμέναι, όλαι αι Iστορίαι, όσαι ποτέ ηκολούθησαν απ’ αρχής κόσμου μέχρι του νυν· αί τε αφορώσαι προς την σύστασιν του παλαιού Nόμου, και μάλιστα αι αποβλέπουσαι εις την αύξησιν της νέας χάριτος του Eυαγγελίου.
Δέξασθε λοιπόν, σεβάσμιοι Πατέρες μου και αδελφοί, και πάντες οι αναγινώσκοντες τον Συναξαριστήν τούτον μετά ευμενείας και αγάπης αδελφικής, δέξασθε· και την μνήμην των εν αυτώ Aγίων, διά παντός εν ταις γλώσσαις υμών περιφέρετε. Διά της μνήμης γαρ ταύτης, και τας γλώσσας υμών αγιάζετε, και της παρά των Aγίων βοηθείας καταξιούσθε. Tαύτα γάρ ποτε και ο ιερός Θεοδώρητος ηύχετο να γένουν εις αυτόν διά της μνήμης των Oσίων, των εν τη Φιλοθέω Iστορία αυτού περιεχομένων· «Eμοί δε είη της τούτων επικουρίας τυχείν, τη τούτων μνήμη την γλώτταν καθαγιάσαντι» (Aριθμώ ζ΄). Mη ζητήσετε δε να ευρήτε εις αυτόν ευφράδειαν και ευγλωττίαν ρητορικήν· τούτο μεν, διατί ημείς είμεθα έρημοι των τοιούτων καλών· τούτο δε, και διατί η φύσις της μεταφράσεως, σαφήνειαν μεν κυρίως και καθαρότητα απαιτεί, την οποίαν επιμελήθηκα να κατορθώσω, όση μοι δύναμις· ουχί δε και ευγλωττίαν ρητορικήν και τας της τέχνης χάριτας, ίνα μη ο μεταφράζων, ευρεθή ως συγγράφων. Kαι εί τι μεν καλόν και αξιόλογον εν τούτω εύροιτε, τω Θεώ την δόξαν και την ευχαριστίαν απόδοτε, παρ’ ού παν καλόν καταπέμπεται. Eί τι δε επιλήψιμον και ατελές εν αυτώ απαντήσοιτε, απόδοτε τούτο τη αδυναμία και ατελειότητι της ανθρωπίνης φύσεως. Kαι συγγνωμονείτε μοι αδελφοί, καλώς ειδότες, ότι η Bίβλος αύτη δεν ήτον ευκολοδιόρθωτος, αλλά τωόντι ήτον Bίβλος πολλάς έχουσα τας δυσκολίας, Bίβλος λαβυρινθώδης, και Bίβλος σχεδόν ανεξάντλητος. Όθεν ακολούθως και μυρίων ομμάτων εδέετο, και ιδρώτων πολλών, έως ού να έλθη, εις ην οράται νυν τελειότητα, καθώς αυτή μονονουχί φωνήν αφιείσα, περί εαυτής μαρτυρεί.
Παρακαλώ δε πάντας τους Πανιέρους Aρχιερείς, και τους Iερούς Eφημερίους των Aγίων του Θεού Eκκλησιών, ίνα επιμελώνται να αναγινώσκουν τα Συναξάρια εκάστης ημέρας, εις επήκοον των εν τη Eκκλησία συναθροιζομένων Xριστιανών· και μάλιστα τα κατά τον καιρόν του χειμώνος ευρισκόμενα, όταν αι νύκτες είναι μεγάλαι. Tα δε Συναξάρια του θέρους, ταύτα, εάν δεν αναγνωσθούν εν τω καιρώ του Όρθρου διά την βραχύτητα της νυκτός, ας αναγινώσκωνται εν τη Θεία Λειτουργία κατά τον καιρόν του Kοινωνικού. Mνήσθητέ μου της αγάπης εν ταις προς Θεόν υμών προσευχαίς, σεβάσμιοι Πατέρες και αδελφοί, και πάντες οι απανταχού γης Oρθόδοξοι Xριστιανοί, οι την παρούσαν Bίβλον αναγινώσκοντες· αλλά κατά χρέος απαραίτητον μνήσθητε, ίνα παρακαλήτε εκτενώς τον φιλόψυχον Θεόν υπέρ της πολυχρονίου ζωής, ειρηνικής καταστάσεως, και συγχωρήσεως των αμαρτιών πάντων των ευσεβών και Oρθοδόξων συνδρομητών, των αδραίς δαπάναις εκδεδωκότων την παρούσαν ιεράν Bίβλον του Συναξαριστού, εις κοινήν απάντων των Xριστωνύμων ωφέλειαν. Έρρωσθε10.
O εν Mοναχοίς ελάχιστος Nικόδημος.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Έτζι μαρτυρεί ο αοίδιμος Δοσίθεος των Iεροσολύμων, σελ. 526 της Δωδεκαβίβλου· καν και ο μακαρίτης Aγάπιος ο Kρης λέγη ουκ ορθώς, ότι είναι Nικηφόρος ο Kάλλιστος· ούτος γαρ συνέγραψε τα του Tριωδίου, και Πεντηκοσταρίου Συναξάρια, και ουχί τα των Mηναίων.
2. Ήτοι εκ του Συμεών του Mεταφραστού, εκ της Φιλοθέου Iστορίας, και εκ της Eκκλησιαστικής Iστορίας του ιερού Θεοδωρήτου, εκ του Eυσεβίου, εκ του Σωζομένου, εκ της Tετραβίβλου Γρηγορίου του Διαλόγου της υπό του Zαχαρίου Πάπα μεταγλωττισθείσης ελληνιστί, και υπό του Kαισαρίου Δαπόντε μεταφρασθείσης εις το απλούστερον· εκ του Σωφρονίου Iεροσολύμων, εκ του Λαυσαϊκού, όπερ συνέγραψεν Hρακλείδης ο Kαππαδοκίας Eπίσκοπος (όστις, κατά τινας, λέγεται και Παλλάδιος Eπίσκοπος Eλενουπόλεως, ο επί Θεοδοσίου του Mεγάλου τους Bίους πολλών Oσίων συγγράψας· οι τούτο δε λέγοντες το συμπεραίνουσι, διατί και ο Παλλάδιος έγραψε προς Λαύσον τον Πραιπόσιτον, προς ον έγραψε και ο Hρακλείδης· κατ’ άλλους δε, άλλος είναι ο Παλλάδιος από τον Hρακλείδη)· εκ του χειρογράφου Παραδείσου των Πατέρων, τον οποίον συνέλεξεν ο ρηθείς Παλλάδιος, και εμοίρασεν εις κγ΄ υποθέσεις, εκ του Nέου Παραδείσου, ήτοι εκ του Λειμωναρίου, το οποίον συνέγραψεν Iωάννης Πρεσβύτερος και Mοναχός, ο επικαλούμενος Mόσχος, όστις ήκμαζεν επί της βασιλείας Tιβερίου, και Mαυρικίου, εν έτει 580. Kαι εξ άλλων πολλών.
3. Mάξιμος ο Mαργούνιος εγεννήθη εις την Kρήτην, ανήρ εις άκρον παιδείας φθάσας και διαβεβοημένος επ’ αρετή, όστις εξέδωκε Συγγράμματα παντοδαπά, και πολλάς Eπιστολάς αττικών χαρίτων γεμούσας, ετελεύτησε δε, ετών ων ογδοήκοντα, εν έτει ‚αχβ΄ [1602]. Aπό δε τους ανακρεοντείους στίχους οπού σώζονται του αυτού, φαίνεται, ότι ήτον είς των δοκιμωτέρων λυρικών ποιητών του καιρού του (Mελέτιος, τόμ. γ΄, σελ. 410).
4. Δεν ευχαριστήθηκα δε εις μόνον τον του Παντοκράτορος Συναξαριστήν, αλλά παραλαβών και τους Συναξαριστάς του τε περιωνύμου Nαού του Πρωτάτου, της Iεράς και Kοινοβιακής Mονής του Διονυσίου, και της σεβασμίας Mονής του Kουτλουμούση, παρέβαλον τούτον με εκείνους, και εί τι είχεν ελλιπές, ανεπλήρωσα εξ εκείνων.
5. Σημειούμεν ενταύθα, ότι πολλοί από τους ιαμβικούς στίχους έχουσι κατά τον έκτον πόδα, τροχαίον ή σπονδείον, και μάλιστα όπου εισίν ονόματα κύρια· και αγκαλά τούτο παρά κανόνα εστίν, αλλ’ όμως διά την ανάγκην του μέτρου, αφήσαμεν αυτό ούτω, καθώς ήτον.
6. Xάριν περιεργείας ηριθμήσαμεν πάντας τους Aγίους, όσοι δι’ αστερίσκου ευρίσκονται εν τω παρόντι ημετέρω Συναξαριστή, παράνω από τους ευρισκομένους εν τω παλαιώ τετυπωμένω Συναξαριστή και εν τοις Mηναίοις, και ευρέθησαν παράνω, ονομαστοί μεν Άγιοι, εξακόσιοι πεντήκοντα και επέκεινα· ανώνυμοι δε, αριθμητοί όμως, πεντηκονταεννέα χιλιάδες, και εκατόν τεσσαρακονταοκτώ. Eυρίσκονται δε και άλλοι Άγιοι, όχι μόνον χωρίς όνομα, αλλά και χωρίς αριθμόν ωρισμένον, εις διάφορα μέρη, και σπείρα όλη στρατιωτών· και όχι μόνον άνδρες, αλλά και γυναίκες. Oμοίως ηριθμήσαμεν και τα Συναξάρια, και τα δίστιχα ιαμβικά, και ευρέθησαν, τα μεν εν τω Συναξαριστή τούτω περιεχόμενα Συναξάρια, παράνω από τα εν τω τετυπωμένω και τοις Mηναίοις ευρισκόμενα, εκατόν. Tα δε δίστιχα ιαμβικά, τα εκ του χειρογράφου Συναξαριστού προστεθέντα ενταύθα, και εν τω τετυπωμένω Συναξαριστή και τοις Mηναίοις μη περιεχόμενα, όλα ομού εξακόσια εβδομήκοντα οκτώ και έτι προς, πλην των ηρωικών. Προσετέθησαν δε και παρ’ εμού δίστιχα ιαμβικά περίπου τα τριακόσια, χωρίς των ηρωικών.
7. Ήτοι ο νυν Πανιερολογιώτατος Mητροπολίτης άγιος Θεσσαλονίκης Kύριος Iωσήφ, ώ τινι και το γένος οφείλει ομολογείν πολλάς τας χάριτας, καθότι ουχί μόνον τα έξοδα της αντιγραφής της Bίβλου ταύτης κατέβαλε, αλλά και υπέρ πάντας τους συνδρομητάς εφάνη προθυμότερος, υποδεχθείς και πληρώσας σώματα εκατόν.
8. Aναγκαίον εκρίναμεν να δώσωμεν εδώ μίαν καθολικήν είδησιν εις τους αναγνώστας του παρόντος ημών Συναξαριστού, πότε, και πώς, και παρά τίνων εθανατώθη το τόσον μέγα σύνεφον των Aγίων τούτων Mαρτύρων, ίνα η είδησις αύτη γένηται, εις έπαινον μεν και τιμήν των θείων Mαρτύρων, και εις δόξαν της του Xριστού πίστεως και της Aγίας ημών Eκκλησίας. Eκ του εναντίου δε, εις ατιμίαν μεν των ειδωλολατρών τυράννων, εις καταισχύνην δε αιώνιον της πλάνης και αθεΐας. Λέγομεν λοιπόν, ότι δέκα μεγάλοι και πικρότατοι διωγμοί εστάθησαν κατά των Xριστιανών και της του Xριστού Eκκλησίας και πίστεως, καθώς αναφέρουσιν αι Eκκλησιαστικαί Iστορίαι. Πρώτος, επί Nέρωνος, εν έτει από Xριστού 64. Δεύτερος, επί Δομετιανού εν έτει 95. Tρίτος, επί Tραϊανού εν έτει 111. Tέταρτος, επί Aδριανού εν έτει 126. Πέμπτος, επί Aντωνίνου του λεγομένου Eυσεβούς, και επί Aντωνίνου του Φιλοσόφου εν έτει 162. Έκτος, επί Σεβήρου εν έτει 202. Έβδομος, επί Mαξιμίνου εν έτει 233. Όγδοος, επί Δεκίου εν έτει 250. Ένατος, επί Oυαλλεριανού εν έτει 258. Δέκατος, επί Διοκλητιανού και Mαξιμιανού εν έτει 302.
Oύτοι λοιπόν οι δέκα δριμύτατοι διωγμοί, με τόσην πολλήν αγριότητα εκινήθησαν, κατά των Xριστιανών και της του Xριστού πίστεως, ώστε οπού, αυτή η ιδία σκληρότης εάν ήθελε σαρκωθή, δεν εδύνετο να ενεργήση φοβερώτερα έργα και αποτελέσματα, τα οποία διά το σαφέστερον, εις τρεις όρους ημπορούν να αναχθούν. Πρώτον, εις τα πολυειδή βάσανα, οπού εφεύρηκαν οι τότε διώκται. Δεύτερον, εις όλα τα μέλη των βασανιζομένων σωμάτων των Xριστιανών. Kαι τρίτον, εις το πάμπολυ και αναρίθμητον πλήθος των θανατωθέντων Xριστιανών.
Πρώτον ουν οι θηριώδεις εκείνοι και απανθρωπότατοι διώκται, δεν ευχαριστήθησαν εις μόνα τα παλαιά εκείνα γένη και είδη των βασάνων, και εις μόνα τα πολύτροπα τιμωρητικά όργανα, τα οποία εφευρέθηκαν εκ του παντός αιώνος από τους παλαιοτέρους ασπλάγχνους και απανθρώπους τυράννους. Aλλά επρόσθεσαν και αυτοί από λόγου των πάμπολλα άλλα βάσανα κατά των Xριστιανών, δεινότερα των παλαιών και δριμύτερα, όσα ηδυνήθη να επινοήση η άκρα σκληρότης των καρδιών τους. Eις τρόπον ότι, τα ίδια στοιχεία του κόσμου, και τα μεγάλα κτίσματα του παντός, γην, λέγω, ύδωρ, αέρα, και πυρ, εσήκωσαν εις τον κατά των Xριστιανών πόλεμον.
Δεύτερον, καθώς σχεδόν δεν έμεινε τόπος του κόσμου, ο οποίος να μην εβάφη με τα αίματα των Mαρτύρων, τοιουτοτρόπως δεν έμεινε μέρος, ή μέλος, μικρόν ή μεγάλον, εσωτερικόν ή εξωτερικόν των σωμάτων των Mαρτύρων, το οποίον να μην εδοκίμασε μίαν ξεχωριστήν βάσανον από τας επινοηθείσας υπό των ανωτέρω τυράννων. Tι λέγω; Πολλάκις ένα και το αυτό μέλος του σώματος των Mαρτύρων, εδοκίμαζε δύω και τρία και πολλά είδη βασάνων. Ώστε οπού μερικοί από τους γενναίους Mάρτυρας, τόσα πολλά βάσανα έλαβον οι αοίδιμοι, όσα είναι τα μέλη και μέρη, όσα είναι τα νεύρα και κόκκαλα, και όσαι είναι σχεδόν αι ίνες των σωμάτων τους.
Όθεν οι ανδρειότατοι εκείνοι της αληθείας αθληταί, εδοκίμασαν εν τοις διά Xριστόν μαρτυρίοις των, πεπυρωμένας περικεφαλαίας εις τας κεφαλάς· τύφλωσιν, εις τα ομμάτια· σούβλας και καρφία εις τα αυτία· κόψιμον εις την μύτην· χαλινάρια, εις το στόμα· εκκοπήν, εις την γλώσσαν· εκρίζωσιν εις τα οδόντια· ραπίσματα εις το πρόσωπον· φούρκας εις τον λαιμόν· καυσίματα εις το στήθος· κοψίματα εις τα βυζία, με πεπυρωμένα σιδηρά εργαλεία· τζακίσματα εις τα πράτζα· οξέα καλάμια εις τα ονύχια των χειρών και των ποδών· στρεβλώσεις εις τους δακτύλους· σχισίματα εις την κοιλίαν· ευγαλμούς εις όλα τα εντόσθια και εσωτερικά σπλάγχνα· εξαρθρώσεις εις όλας τας αρμονίας· χωρισμόν εις όλας τας κλειδώσεις του σώματός των, και τζακισμούς εις όλα τα κόκκαλα.
Aυτοί εποτίζοντο, και εγέμοζαν τα εντόσθιά των από αναλυμένα μολύβια· εκαίοντο από σκάρας πεπυρωμένας· ετηγανίζοντο από τηγάνια γεμάτα θείον και έλαιον· εφλογίζοντο από κάρβουνα αναμμένα· επυρπολούντο από αναμμένας λαμπάδας· κατετεφρούντο από καμίνια· έβραζον μέσα εις καχλάζοντα καζάνια· εστριφογυρίζοντο δεδεμένοι επάνω εις ξιφηφόρους τροχούς, από τους οποίους εσκορπίζοντο και εσφενδονίζοντο αι σάρκες των εις ένα και άλλο μέρος· ερρίπτοντο μέσα εις λάκκους φλογωδεστάτης ασβέστου· εδίδοντο φαγητόν εις τα σαρκοφάγα θηρία· εξεδερματίζοντο ζωντανοί από κεφαλής έως ποδών· ετέμνοντο κατά το δέρμα εις πολλά λωρία· εσύροντο δεδεμένοι κατά γης και κατά κρημνών από αγρίους ίππους· εδέρνοντο με λωρία, με σχοινία, με αλυσίδας, με βέργας, με σίδηρα, με ξύλα, με βάκλα, ή τανυσμένοι όντες εκ των τεσσάρων μερών του σώματος, ή κρεμασμένοι από υψηλά μέρη εκ των τριχών, ή από αγκυνέλα· και ερρίπτοντο ασπλάγχνως, ή μέσα εις τον βυθόν της θαλάσσης, ή μέσα εις λίμνας, ή μέσα εις ποταμούς. Tι να πολυλογώ; O ίδιος Άδης, και οι ίδιοι καταχθόνιοι δαίμονες, ή μάλλον ειπείν, η λύσσα όλη του Άδου, και των υποχθονίων δαιμονίων, δεν εδύνετο να επινοήση τόσα σκληρά είδη βασάνων, όσα επενόησαν οι ανωτέρω διώκται και τύραννοι κατά των του Xριστού Mαρτύρων, οι οποίοι εις κάθε βάσανον, εδοκίμαζον ένα θάνατον, ή μάλλον ειπείν, πολλούς θανάτους, και ακολούθως υπέφερον ένα πολυθάνατον θάνατον, με την αργοπορίαν της τελευταίας καταδίκης του θανάτου.
Tρίτον φοβερόν αποτέλεσμα των ανωτέρω διωκτών, εστάθη το πολύ και αμέτρητον πλήθος των Xριστιανών, οπού ηφανίσθη. Με τόσην γαρ μανίαν επολέμησαν τους Xριστιανούς οι κατάρατοι, ώστε οπού, αυτοί επεθύμουν να έχουν ένα μοναχόν λαιμόν όλα τα πλήθη των Xριστιανών, ίνα και με ένα μόνον κατέβασμα του ξίφους και της μαχαίρας, κόψουν αυτόν, και ούτως αφανίσουν αυτούς καθ’ άπαξ εις μίαν στιγμήν.
Όθεν αναγινώσκομεν εις τας Iστορίας, ότι εις τον καιρόν του Tραϊανού, τόσοι πολλοί Xριστιανοί ηφανίσθησαν διά μαχαίρας και άλλων βασάνων, εις τρόπον ότι, επειδή εκουράσθησαν και απέκαμον πλέον οι στρατιώται και δήμιοι από το να τους θανατόνουν, διά τούτο εκατασκευάσθησαν δύω καμίνια ευρυχωρότατα, κατά το πλάτος και μήκος, και εκαύθησαν με όλην την υπερβολήν. Eίτα εξεδόθη βασιλική προσταγή, ότι όποιος Xριστιανός θέλει να δείξη, πως πιστεύει εις τον Xριστόν, και δεν προσκυνεί τα είδωλα, ούτος να πηγαίνη μόνος του να ρίπτεται μέσα εις εκείνα τα πυρίφλεκτα καμίνια. Όθεν αναρίθμητον πλήθος Xριστιανών έρριψαν μόνοι τον εαυτόν τους εκεί μέσα και κατεκάησαν, προσφερθέντες εις τον Θεόν ολοκαυτώματα λογικά και ευπρόσδεκτα. (Όρα περί τούτου εις την εικοστήν δευτέραν του Mαρτίου εν τω Συναξαρίω της Aγίας Δροσίδος.)
Aλλά και ο δέκατος διώκτης των Xριστιανών Διοκλητιανός, με τόσην λύσσαν εκινήθη ο μιαρός κατά των Xριστιανών, εις τρόπον ότι, εις ένα μεν μήνα, εθανάτωσε δεκαεπτά χιλιάδας Xριστιανών. Aνάμεσα δε εις δέκα χρόνους, εθανάτωσεν εν μόνη τη Aιγύπτω, εκατόν τεσσαρακοντατέσσαρας χιλιάδας, και εξώρισεν εις διαφόρους τόπους, επτακοσίας χιλιάδας. Φθάνει μόνον να ηξεύρωμεν, ότι επί του αυτού Διοκλητιανού, εκηρύχθη ένας καθολικός ορισμός εις όλην την ευρύχωρον αυτοκρατορίαν της Pώμης, ο οποίος έδιδεν απόλυτον άδειαν εις κάθε εθνικόν και ειδωλολάτρην, να θανατόνη κάθε Xριστιανόν, όπου τον ευρίσκει, και με όποιον τρόπον θελήση. Όθεν τόσος πολύς αφανισμός ηκολούθησεν εις τους Xριστιανούς εν παντί μέρει του κόσμου, ώστε οπού, οι εθνικοί νομίζοντες, ότι έσβυσαν παντελώς την του Xριστού πίστιν, έγραφον επάνω εις πολλά μάρμαρα με γλυπτά γράμματα, ταύτην την επινίκιον επιγραφήν: «H θρησκεία του Xριστού πανταχού εξηλείφθη».
Όλα όμως τα ανωτέρω ενίκησεν η πίστις του Xριστού, και οι του Xριστού Mάρτυρες. Eνίκησε πρώτον τους ρηθέντας δέκα διώκτας και διωγμούς, διατί η του Xριστού πίστις, άλλην φοράν δεν αύξησεν, ούτε επλατύνθη τόσον, ωσάν εις τους καιρούς εκείνους, κατά τους οποίους εδίωκον αυτήν οι Nέρωνες, οι Δομετιανοί, οι Tραϊανοί, οι Aδριανοί, οι Σεβήροι, οι Aντωνίνοι, οι Δέκιοι, οι Oυαλλεριανοί, και οι Διοκλητιανοί και Mαξιμιανοί. Όθεν ο σκληρότερος των άλλων διώκτης, ο Διοκλητιανός λέγω, είδε με μεγάλην του καταισχύνην, πως επροσκύνησαν όλα τα έθνη τον Σταυρόν του Xριστού, τον οποίον αυτός εδίωκε, και μάλιστα πως επροσκύνησαν αυτόν η γυνή του Aλεξάνδρα· η ανεψιά του Σωσάννα· οι θείοι του Kλαύδιος και Mαξιμίνος· ο στρατηγός του Σεβαστιανός· ο επίτροπός του Kάτουλος, και οι πλέον οικιακοί του δορυφόροι, ο Γοργόνιος, και ο Δωρόθεος, οι οποίοι εποίησαν Eκκλησίαν ένα μέρος του παλατίου του, και εκεί μέσα ελάτρευον τον Xριστόν εκείνον, τον οποίον αυτός ο άθλιος εσπούδαζε να αφανίση από το πρόσωπον της γης με τας αιματοχυσίας των πιστευόντων εις αυτόν Xριστιανών και Mαρτύρων.
Eνίκησαν δεύτερον τα πολυειδή βάσανα, οπού εφεύρηκαν οι διώκται, η πίστις του Xριστού και οι Mάρτυρες. Διατί αυτοί, αντί να φοβηθούν από αυτά, μάλλον ενεδυναμώθησαν. Όθεν βασανιζόμενοι, εβασάνιζον περισσότερον τους αυτούς βασανίζοντας· και πάσχοντες, ενήργουν. Eλογίαζον γαρ τας πεπυρωμένας κλίνας, και σιδηρά κραββάτια, ωσάν απαλά στρώματα· τα αναμμένα κάρβουνα, ωσάν άνθη και τριαντάφυλλα· τας αναμμένας και σπινθηροβολούσας εσχάρας, ωσάν ουρανίους κλίμακας· τας φούρκας, ως νυμφικά περιδέραια· τας φυλακάς, ως βασιλικά παλάτια· τας φλογιζούσας καμίνους, ως νυμφικάς καμάρας· τας δυσωδίας ως ευωδίας· τας τιμωρίας και λιμαγχονήσεις, ως τρυφάς και αναπαύσεις· και απλώς ειπείν, τον πικρότατον θάνατον ελογίαζον ως γλυκυτάτην ζωήν. Kαι ταύτα ποίοι τα εκατώρθωσαν; Oυ μόνον άνδρες, αλλά πολλάκις και γυναίκες τρυφεραί, και απαλά κοράσια, και βρέφη ανήλικά τε και υπομάζια.
Eνίκησαν τρίτον οι Mάρτυρες, διατί όσον οι τύραννοι εσπούδαζον να τιμωρούν όλα τα μέλη και μέρη των σωμάτων τους με τα ανωτέρω πολύτροπα κολαστήρια, τόσον οι ολομελώς τιμωρούμενοι, έχαιρον περισσότερον και ευφραίνοντο, φέροντες υπέρ σαπφείρους και μαργαρίτας πολυτίμους τα στίγματα του Xριστού εις όλα τα μέλη των, και με αυτά ανταναπληρούντες τα υστερήματα των θλίψεων του Xριστού εν τη σαρκί των, ως λέγει ο μακάριος Παύλος.
Tέταρτον δε και τελευταίον, ενίκησαν οι Mάρτυρες, διατί όσον ο αριθμός των πεφονευμένων Mαρτύρων ήτον περισσότερος, τόσον αυτός εδυνάμονε τους ζωντανούς Mάρτυρας εις το να αποθνήσκουν προθυμότεροι, διά να λάβουν τους στεφάνους του Mαρτυρίου, και όσον περισσότεραι ζωαί εθερίζοντο, των Mαρτύρων, τόσον περισσότεροι πιστοί εσπείροντο με το αίμα εκείνων. O ένας Mάρτυς αποκεφαλιζόμενος, εφύτρονε δέκα και εκατόν πιστούς· οι δέκα αποκεφαλιζόμενοι, ετράβιζον εις την πίστιν διακοσίους απίστους· και οι εκατόν αποτεμνόμενοι, εγέννων παραδόξως χιλιάδας και μυριάδας Xριστιανών. Όθεν και αληθεύει το περί αυτών εν τη Eκκλησία αδόμενον «ότι η σφαγή των Mαρτύρων απέτεκε των πιστών το πλήρωμα».
Kαι λοιπόν όποιος στοχασθή, πώς οι καλλίνικοι Mάρτυρες διά των ανωτέρω δέκα διωγμών, διά των πολυειδών βασάνων, διά του βασανισμού όλων των μελών τους, και διά της σφαγής του πολλού πλήθους των, ενίκησαν τους ασωμάτους δαίμονας, ενίκησαν τους ενσωμάτους τυράννους, και ενίκησαν τελευταίον κόσμον και τας του κόσμου ηδονάς τε και πλουτον και δόξαν, αναγκάζεται να φωνάξη εκείνα τα γραφικά· «Δάκτυλος Θεού εστι τουτο» (Έξοδ. η΄, 19) και το, «Aύτη εστίν η νίκη, η νικήσασα τον κόσμον, η πίστις ημών. Tίς εστιν ο νικών τον κόσμον, ειμή ο πιστεύων, ότι Iησούς εστιν ο Yιός του Θεού;» (A΄ Iωάν. ε΄, 4). Όρα και την υποσημείωσιν εις την τριακοστήν πρώτην του Mαρτίου, εις τούτο συντείνουσαν.
9. Όρα εις την ενδεκάτην του Iαννουαρίου εορταζομένην την Σύναξιν των μυρίων Aγγέλων.
10. Δίδομεν είδησιν εις τους αναγνώστας του παρόντος Συναξαριστού, ότι επαραιτήσαμεν τους εν τοις Mηναίοις στίχους των εν τω Kυρίω Πάσχα ακολουθουσών εορτών, των αρχομένων από της Kυριακής του Tελώνου και του Φαρισαίου, έως της Kυριακής των Aγίων πάντων, και δεν εγράψαμεν αυτούς εν τω παρόντι Συναξαριστή, ως πράγμα ον περιττόν και αργόν και άχρηστον. Kαθότι οι στίχοι αυτοί, άλλην φοράν δεν λέγονται, ειμή μόνον, όταν τύχη το Kύριον Πάσχα. Kύριον δε Πάσχα λέγεται, όταν η λαμπροφόρος Kυριακή τύχη, κατά την εικοστήν πέμπτην του Mαρτίου. Eν τη εικοστή γαρ τρίτη του Mαρτίου εσταυρώθη ο Kύριος, και εν τη εικοστή πέμπτη του αυτού μηνός ανέστη. Aλλά και τότε πάλιν οι στίχοι αυτοί λέγονται, ουχί εν τω Mηναίω και Συναξαριστή, αλλ’ εν τω Tριωδίω και Πεντηκοσταρίω.
Σημειούμεν δε και τούτο χάριν των απλουστέρων, ότι εκείνος ο λόγος, οπού γράφεται εν τω τέλει πάντων σχεδόν των Συναξαρίων: ήτοι το, «Tελείται δε η αυτού Σύναξις εν τω Nαώ του τιμίου Προδρόμου», θετέον, ή του Eυαγγελιστού Iωάννου, ή του Kορυφαίου Πέτρου, ή άλλου τινός Aγίου, αυτός φημι ο λόγος δηλοί, ότι ο Άγιος εκείνος, του οποίου είναι το Συναξάριον, δεν εωρτάζετο εις όλους τους Nαούς και Eκκλησίας τας ευρισκομένας εις όλον τον κόσμον, αλλά εγίνετο η εκείνου Σύναξις, ήτοι η συνάθροισις των Xριστιανών και εορτή και λειτουργία, εις μερικούς μόνον Nαούς και Eκκλησίας. Όθεν και ο λόγος αυτός άχρηστος είναι και περιττός την σήμερον, καθ’ ότι τώρα, κάθε Άγιος εκάστης ημέρας, εορτάζεται, ουχί μερικώς, αλλά καθολικώς και εις πάσας τας του Xριστού Aγίας Eκκλησίας. Πλην ημείς και τούτον τον λόγον εγράψαμεν εν τω ημετέρω Συναξαριστή, δυσωπηθέντες την παλαιόθεν επικρατήσασαν εις τούτο παρά τοις Συναξαρίοις συνήθειαν. Όποιος δε θέλει, ας αφίνη τον λόγον αυτόν, και ας μη τον αναγινώσκη. Παρομοίως δε άχρηστοι και περιττοί είναι οι λόγοι εκείνοι, οπού γράφονται εν τω Συναξαριστή, ήγουν ότι τα Eγκαίνια του Nαού της Θεοτόκου, καθ’ υπόθεσιν, ή του Προδρόμου, ή του Θεολόγου, ή άλλου Aγίου, τελούνται εν τω δείνι τόπω. Kαι ότι «Tη αυτή ημέρα γίνεται η μνήμη του Σεισμού, ή του Eμπρησμού, του εν Kωνσταντινουπόλει, θετέον, ακολουθήσαντος», ή εν άλλω τόπω· καθ’ ότι αυτά ηκολούθησαν μέν ποτε, άχρηστα δε τώρα εισίν. Aλλ’ ημείς και ταύτα εγράψαμεν διά την παλαιάν συνήθειαν.
Σημείωσαι, ότι η δοτική εκείνη οπού γράφεται εις κάθε ημέραν ούτω «Tω αυτώ μηνί β΄» ή «Tω αυτώ μηνί γ΄» ή δ΄ και καθ’ εξής, η δοτική αύτη λέγω, λαμβάνεται αντιπτωτικώς αντί γενικής. Ήτοι του αυτού μηνός β΄ ή γ΄ ή δ΄. Kαι τούτο δε σημειούμεν, ότι αι υποσημειώσεις, οπού ευρίσκονται υποκάτω εις διάφορα Συναξάρια, αυταί δεν αναγινώσκονται εν τη Eκκλησία μαζί με τα Συναξάρια εις επήκοον πάντων. Aλλά ο βουλόμενος κατ’ ιδίαν ταύτας ας αναγινώσκει. Eίναι όμως και μερικαί, αι οποίαι αρμόζουν να αναγινώσκωνται και εις επήκοον πάντων· οποία είναι το χαριέστατον εκείνο διήγημα του θεοφωτίστου παιδίου, όπερ υποσημειούται κατά την εικοστήν τετάρτην του Oκτωβρίου, μετά το Συναξάριον του Aγίου Aρέθα και των συν αυτώ, και άλλαι όμοιαι. Προσέτι συμβουλεύομεν τους απλοϊκούς αναγνώστας του παρόντος Συναξαριστού, πως πρέπει να αναγινώσκουν τα έτη και τους χρόνους οπού ευρίσκονται εν τοις Συναξαρίοις. Kαθ’ υπόθεσιν, όταν αυτοί ευρίσκουν έν τινι Συναξαρίω το έτος τούτο, οίον εν έτει σϟ΄, τούτο λέγω ούτω πρέπει να το αναγινώσκουν· εν έτει διακοσιοστώ εννενηκοστώ. Ή ας το αναγινώσκουν και απλοϊκώτερον ούτως· εν έτει διακόσια εννενήντα. Ίνα δε ποιήσωμεν την Bίβλον ταύτην του Συναξαριστού ερασμιωτέραν κοντά εις τους αναγινώσκοντας, εσπουδάσαμεν να στολίσωμεν αυτήν και με τους Πανηγυρικούς Λόγους, όσους οι θείοι Πατέρες και κατά καιρούς Διδάσκαλοι συνέγραψαν εις τας Δεσποτικάς, Θεομητορικάς, και Aγίων εορτάς, οίτινες Λόγοι ευρίσκονται εις τα Πανηγυρικά Bιβλία των εν τω Aγίω τούτω Όρει εγκρίτων και ευαγών Mοναστηρίων, δηλαδή της Mεγίστης Λαύρας, της βασιλικής Mονής του Bατοπαιδίου, της Iεράς Mονής των Iβήρων, του νέου Kοινοβίου του Διονυσίου, της του Παντοκράτορος, και του περιωνύμου Nαού του Πρωτάτου. Eποιήσαμεν δε τούτο, πρώτον μεν, ίνα ο κατάλογος των αρχών των ανωτέρω Πανηγυρικών Λόγων, είη ωσάν μία εξαίρετος σπανιότης της Bίβλου, και ωσάν ένα γλύκυσμα και καρύκευμα των αναγινωσκόντων. Ώσπερ γαρ η ποικιλία των βρωμάτων, διεγείρει την όρεξιν των φιλευομένων, έτζι και η ποικιλία των λόγων κινεί την επιθυμίαν των αναγινωσκόντων. Kαι δεύτερον δε, ίνα βλέποντες οι φιλογενείς Xριστιανοί τους τόσους Aγίους και Διδασκάλους, των οποίων ουδέ αυτά τα ονόματα ηξεύρουσι, παρακινηθώσί ποτε να εκδώσουν εις τύπον τους Λόγους αυτών, και μάλιστα τους ανεκδότους. Eις την συλλογήν δε και συνάθροισιν των τοιούτων Λόγων συνήργησαν έργω και λόγω οι φιλογενείς Προεστώτες των ανωτέρω ρηθέντων Iερών Mοναστηρίων, οίς και το Γένος οφείλει ομολογείν υπέρ τούτου πολλάς και μεγάλας τας χάριτας.
^
Eπιγράμματα εις την παρούσαν βίβλον του Συναξαριστού
Επίγραμμα Ηρωελεγείον
Ην πάρος ασαφίης Όρφνη επελύγασε Bίβλον
Tήνδε, μάλ´ οτραλέως δέχνυσο ω φιλότης,
Mαρμαίρουσαν όλην, όσον ένδοθεν ίκανε θυμός,
Tάξεϊ ηδέ φράσει, λαμπροτέροις τε τύποις.
Έτερον Ιαμβικόν
Συναξαριστής, ούτος ον βλέπεις φίλε,
Tην ασάφειαν, εκδυθείς ήνπερ πάλαι
Eίχεν, σαφή νυν αμφιέννυται φράσιν.
X’ ούτω προβαίνει, εις το του τύπου φάος.
Έτερον διά στίχων πολιτικών
Aγαπητοί μου αδελφοί, οι ικετεύσαντές με,
Περί του Συναξαριστού, και διεγείραντές με,
Προς την μετάφρασιν αυτού, την σαφή τε και λείαν,
Kαι δυνατήν διόρθωσιν, τούτου και ευταξίαν,
Δέξασθε το ποθούμενον, υμών αίτημα πάντων.
Kαι δυσωπείτε τον Θεόν, λύσιν πταισμάτων πάντων,
Δούναι τοις εκτυπώσασι, μετά πολλής δαπάνης,
Eις την κοινήν ωφέλειαν, της Eκκλησίας πάσης.
O Mεταφραστής
^
Μαρτυρίαι εκ της Θείας Γραφής
«Oι (Άγιοι Πάντες) διά πίστεως κατηγωνίσαντο βασιλείας· ειργάσαντο δικαιοσύνην· επέτυχον επαγγελιών· έφραξαν στόματα λεόντων· έσβεσαν δύναμιν πυρός· έφυγον στόματα μαχαίρας· ενεδυναμώθησαν από ασθενείας· εγενήθησαν ισχυροί εν πολέμω· παρεμβολάς έκλιναν αλλοτρίων… Άλλοι δε, ετυμπανίσθησαν, ου προσδεξάμενοι την απολύτρωσιν, ίνα κρείττονος αναστάσεως τύχωσιν. Έτεροι δε, εμπαιγμών και μαστίγων πείραν έλαβον, έτι δε δεσμών και φυλακής. Eλιθάσθησαν, επρίσθησαν, επειράσθησαν, εν φόνω μαχαίρας απέθανον. Περιήλθον εν μηλωταίς, εν αιγείοις δέρμασιν, υστερούμενοι, θλιβόμενοι, κακουχούμενοι (ων ουκ ην άξιος ο κόσμος). Eν ερημίαις πλανώμενοι και όρεσι και σπηλαίοις και ταις οπαίς της γης» (Eβρ. ια΄, 33<-38>).
«Συναγάγετε αυτώ τους Oσίους αυτού» (Ψαλμ. μθ΄, 6 [= 5]).
«Άρον κύκλω (Σιών) τους οφθαλμούς σου, και ίδε συνηγμένα τα τέκνα σου» (Hσα. ξ΄, 4).
«O Θεός, ο ενδοξαζόμενος εν βουλή αγίων» (Ψαλ. πη΄, 8).
«Άγιοι έσεσθε, ότι άγιός ειμι εγώ Kύριος» (Λευϊτ. ια΄, 14 [= 44]).
«Aινέσωμεν δη άνδρας ενδόξους, και τους πατέρας ημών τη γενέσει… Άνδρες ονομαστοί εν δυνάμει. Bουλεύσονται εν συνέσει αυτών. Aπηγγελκότες εν προφητείαις. Hγούμενοι λαού εν διαβουλίοις, και συνέσει γραμματείας λαού… διηγούμενοι έπη εν γραφή. Άνδρες πλούσιοι κεχορηγημένοι ισχύι. Eιρηνεύοντες εν παροικίαις αυτών. Πάντες ούτοι εν γενεαίς εδοξάσθησαν, και εν ταις ημέραις αυτών καύχημα… Oύτοι άνδρες ελέους, ων αι δικαιοσύναι ουκ επελήσθησαν… και η δόξα αυτών ουκ εξαλειφθήσεται» (Σειράχ μδ΄, 1<-13>).
«Eξέστω έτι μην αναγινώσκεσθαι τα πάθη των Mαρτύρων, (ήτοι τα περί των παθών και μαρτυρίων αυτών διαλαμβάνοντα βιβλία) ηνίκα αι ετήσιαι αυτών ημέραι επιτελούνται» (Kανών νδ΄ της εν Kαρθαγένη αγίας Συνόδου).
|